Xuất khẩu sang EU: Vẫn thiếu "đột phá" cho hàng hóa Việt

Tiềm năng lớn nhưng vẫn khó tận dụng

Đây là con số đáng suy ngẫm nếu so với mức độ cởi mở thương mại giữa hai bên. Bởi EU hiện là thị trường tiêu thụ lớn thứ ba thế giới, với sức mua ổn định, thu nhập cao và nhu cầu lớn đối với hàng hóa nông sản, dệt may, da giày, đồ gỗ là những lĩnh vực Việt Nam có thế mạnh.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân khiến hàng Việt khó thâm nhập sâu vào thị trường EU bắt nguồn từ hàng rào kỹ thuật khắt khe và thiếu sự chuẩn bị toàn diện của doanh nghiệp.

Hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang EU vẫn còn rất khiêm tốn

TS. Phạm Tất Thắng, chuyên gia kinh tế (Bộ Công Thương) nhận định, EU là thị trường coi trọng giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Họ không mua hàng rẻ mà mua hàng đạt chuẩn. Nếu Việt Nam không nâng chất lượng, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận bền vững, thì dù có hiệp định ưu đãi, hàng hóa cũng khó mở rộng thị phần.

Thực tế, chỉ khoảng 26-30% doanh nghiệp Việt Nam tận dụng được ưu đãi thuế quan EVFTA, do chưa đáp ứng được quy tắc xuất xứ hoặc thiếu chứng nhận kỹ thuật. Trong khi đó, nhiều mặt hàng vẫn xuất khẩu qua trung gian hoặc gia công cho đối tác châu Âu, khiến giá trị thu về thấp.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Thu, Giám đốc Công ty TNHH Nông sản An Nhiên chia sẻ, doanh nghiệp chúng tôi từng đưa cà phê rang xay sang Đức, nhưng phải mất gần một năm mới đạt đủ chứng nhận HACCP và Fair Trade. Tiêu chuẩn của EU rất cao, nhưng nếu vượt qua được thì cơ hội mở rộng rất lớn. Vấn đề là doanh nghiệp cần được hỗ trợ cụ thể hơn về thông tin, kỹ thuật và tài chính.

Một thách thức khác là hàng Việt Nam vẫn thiếu thương hiệu mạnh tại thị trường EU. Nhiều sản phẩm nông sản, thủy sản của Việt Nam được bày bán tại siêu thị châu Âu nhưng lại mang nhãn của nhà nhập khẩu nước ngoài. Điều đó khiến giá trị thương hiệu quốc gia chưa được khẳng định.

Theo ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), các doanh nghiệp của chúng ta xuất khẩu tốt về sản lượng nhưng yếu ở khâu tiếp cận người tiêu dùng cuối cùng. Nếu không đầu tư bài bản cho marketing và hệ thống phân phối, hàng Việt sẽ mãi ở vị thế gia công. Để tăng thị phần, Việt Nam cần xây dựng chuỗi phân phối trực tiếp, hợp tác với hệ thống siêu thị lớn như Carrefour, Aldi, Edeka… đồng thời đẩy mạnh thương mại điện tử xuyên biên giới để tiếp cận người tiêu dùng châu Âu đang có xu hướng mua sắm online nhiều hơn.

Giải pháp từ hạ tầng đến chính sách

Để thúc đẩy xuất khẩu sang EU, các chuyên gia đều nhấn mạnh cần một gói giải pháp đồng bộ đó là: Nâng chuẩn sản phẩm và phát triển vùng nguyên liệu bền vững. Việt Nam cần sớm hoàn thiện chuỗi sản xuất xanh, đáp ứng yêu cầu của Đạo luật chống phá rừng (EUDR) mà EU sẽ áp dụng nghiêm ngặt từ năm 2026. Việc chứng minh vùng nguyên liệu không gây tác động xấu đến môi trường, có thể truy xuất đến từng lô hàng, là điều bắt buộc. Bên cạnh đó, giảm chi phí logistics và cải thiện hạ tầng xuất khẩu. Hiện chi phí logistics của Việt Nam vẫn cao hơn trung bình khu vực khoảng 30%. Cần đầu tư cảng biển trung chuyển, kho lạnh, trung tâm logistics tại các vùng sản xuất trọng điểm, đồng thời mở tuyến vận tải biển trực tiếp sang châu Âu để giảm thời gian và chi phí. Đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tối đa EVFTA. Nhà nước nên triển khai nền tảng số hướng dẫn quy tắc xuất xứ và chứng nhận điện tử C/O, đồng thời tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Khách hàng châu Âu yêu cầu rất khắt khe về nguồn gốc gỗ và phát thải carbon

Thị trường EU đang chuyển mạnh sang tiêu dùng xanh và sản phẩm có chứng nhận bền vững. Đây vừa là thách thức vừa là cơ hội. Ông Phạm Văn Minh, Giám đốc Công ty Gỗ xuất khẩu Hưng Phát (Bình Dương) chia sẻ, khách hàng châu Âu yêu cầu rất khắt khe về nguồn gốc gỗ và phát thải carbon. Nếu doanh nghiệp không đầu tư dây chuyền sản xuất tiết kiệm năng lượng, không có chứng chỉ FSC, thì gần như không thể ký hợp đồng lớn. Tuy nhiên, khi đáp ứng được, giá trị hợp đồng cao hơn hẳn so với các thị trường khác.

Có thể thấy, đầu tư cho “xanh hóa” không chỉ là xu hướng, mà là điều kiện sống còn để hàng Việt giữ chỗ tại thị trường cao cấp như EU.

Việt Nam đã có bước tiến đáng kể trong hội nhập quốc tế, nhưng để biến “cơ hội thành kim ngạch thực”, cần một chiến lược xuất khẩu dài hạn: từ quy hoạch sản xuất, tiêu chuẩn hóa chuỗi cung ứng, đến xây dựng thương hiệu quốc gia.

TS. Phạm Tất Thắng khẳng định, muốn hàng Việt có chỗ đứng ở châu Âu, chúng ta phải thay đổi tư duy từ sản xuất cái mình có sang sản xuất cái thị trường cần. Đó là con đường duy nhất để xuất khẩu bền vững. Từ nhiều hiệp định đã ký, Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa lớn của thị trường 500 triệu dân. Vấn đề không phải là thiếu cơ hội, mà là chúng ta có đủ chuẩn, đủ thương hiệu và đủ quyết tâm để bước qua cánh cửa đó hay không.