Xuất khẩu tôm Việt Nam tăng tốc, nhưng “khoảng trống giá trị” vẫn còn rộng

Trung Quốc là thị trường lớn, tiềm năng và cạnh tranh khốc liệt

Nhờ động lực từ thị trường này, kim ngạch xuất khẩu tôm cả nước trong 10 tháng đạt 3,9 tỷ USD, tăng 22% và đây là mức tăng cao nhất trong nhóm nông, thủy sản chủ lực hiện nay. Trong bối cảnh các thị trường Mỹ, EU và Nhật Bản vẫn dè dặt do chi phí tiêu dùng và lạm phát cao, thì Trung Quốc đang đóng vai trò “điểm tựa” quan trọng giúp ngành tôm duy trì đà tăng.

Theo các chuyên gia, sự bứt phá của thị trường Trung Quốc bắt nguồn từ nhu cầu tăng mạnh ở hệ thống bán lẻ hiện đại, thương mại điện tử và xu hướng tiêu thụ thực phẩm tiện lợi sau đại dịch.

Trung Quốc vượt lên trở thành thị trường nhập khẩu tôm lớn nhất của Việt Nam

Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký VASEP nhận định, tăng 64% là mức tăng hiếm thấy. Trung Quốc đã ổn định chính sách nhập khẩu hơn, tạo cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt với sản phẩm tôm đông lạnh, tôm sơ chế đang là những nhóm hàng Việt Nam có thế mạnh.

Tuy nhiên, đây cũng là thị trường đòi hỏi sự chuyên nghiệp cao. Mỗi địa phương, mỗi kênh phân phối đều có yêu cầu riêng về kích cỡ, quy cách, tiêu chuẩn an toàn. Thị trường Trung Quốc không còn đơn giản như trước. Họ rất chú trọng truy xuất nguồn gốc và tính ổn định của chất lượng. Nếu đáp ứng tốt, doanh nghiệp có thể mở rộng nhanh, còn không sẽ bị thay thế ngay.

Dù tăng trưởng mạnh, một vấn đề vẫn lộ rõ: doanh nghiệp Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu sản phẩm thô, khiến phần lớn giá trị gia tăng rơi vào tay doanh nghiệp nhập khẩu. Đây là điểm yếu đã tồn tại nhiều năm nhưng chưa được xử lý triệt để.

Đại diện công ty CP Chế biến và Dịch vụ Thủy sản Cà Mau (Cases) cho biết, khi xuất thô, doanh nghiệp chỉ hưởng giá trị rất thấp trong chuỗi. Trong khi đó, doanh nghiệp Trung Quốc mua nguyên liệu về chế biến sâu, đóng gói hiện đại, rồi bán ra thị trường với giá cao hơn gấp hai, thậm chí gấp ba lần. Khoảng trống giá trị chính là ở đây.

Thực tế cho thấy phần lớn sản phẩm xuất sang Trung Quốc vẫn là tôm đông lạnh nguyên liệu, tôm nguyên con, tôm bóc nõn chưa qua chế biến. Trong khi đó, các sản phẩm có hàm lượng công nghệ và công thức cao như tôm tẩm bột, tôm hấp chín, tôm cắt butterfly, tôm chế biến sẵn cho kênh bán lẻ là những mặt hàng đang có nhu cầu tăng mạnh thì lại chưa được doanh nghiệp Việt Nam đầu tư đúng mức.

Theo VASEP, tỷ lệ sản phẩm chế biến sâu của Việt Nam hiện chỉ đạt khoảng 20 - 25%, thấp hơn rõ rệt so với các nước cạnh tranh trực tiếp như Thái Lan hay Indonesia, nơi tỷ lệ này lên tới 40 - 45%.

Doanh nghiệp muốn chế biến sâu nhưng gặp rào cản lớn

Đầu tư vào chế biến sâu không đơn giản. Một dây chuyền hiện đại có thể tốn hàng trăm tỷ đồng. Ngoài ra, quy trình phát triển sản phẩm, nâng chuẩn chất lượng, xây dựng đội ngũ R&D… cũng đòi hỏi nguồn lực rất lớn mà nhiều doanh nghiệp nhỏ chưa đáp ứng được, ông Lê Văn Quang, Tổng giám đốc công ty CP Tập đoàn Thủy sản Minh Phú chia sẻ.

Doanh nghiệp nhỏ hiện đang chiếm hơn 60% trong ngành vẫn ưu tiên xuất thô để quay vòng vốn nhanh. Điều này giúp họ tồn tại trong ngắn hạn nhưng làm giảm sức cạnh tranh chung của toàn ngành trong dài hạn. Thêm vào đó, việc đáp ứng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và các yêu cầu kỹ thuật khắt khe từ thị trường quốc tế cũng là thách thức đáng kể.

Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh Trung Quốc trở thành thị trường lớn nhất và ngày càng chuộng sản phẩm chế biến, ngành tôm Việt Nam phải chuyển dịch nhanh sang sản phẩm giá trị gia tăng. Đây không chỉ là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn để duy trì lợi thế cạnh tranh.

Tỷ lệ sản phẩm chế biến sâu của Việt Nam hiện chỉ đạt khoảng 20 - 25%

Chỉ khi sở hữu dây chuyền hiện đại, doanh nghiệp mới có thể tạo ra các sản phẩm đa dạng, đáp ứng yêu cầu cao của thị trường. Hiểu đúng thị trường sẽ giúp sản phẩm Việt Nam đứng vững hơn. Đồng thời, chế biến sâu đi cùng thương hiệu mạnh mới giúp nâng giá trị xuất khẩu và gia tăng niềm tin của người tiêu dùng.

Đà tăng trưởng ấn tượng của ngành tôm trong năm 2025 mở ra những tín hiệu rất tích cực. Nhưng để tận dụng được cơ hội từ thị trường Trung Quốc, ngành tôm Việt Nam phải bước qua được “nút thắt” chế biến sâu.

Con đường phía trước vì vậy không chỉ là mở rộng thị trường, mà còn là nâng chất lượng, nâng hàm lượng công nghệ và nâng giá trị cho từng sản phẩm tôm Việt Nam xuất khẩu.