Bâng khuâng nghề thêu truyền thống

	Tìm hướng đi cho làng nghề Việt
	Nghề thêu trước nguy cơ giải thể

Nghệ nhân Nguyễn Thúy Đào đang thực hiện một sản phẩm thêu tay truyền thống

Cung bậc buồn vui

Tranh thêu tay ở nước ta vẫn được người tiêu dùng trong và ngoài nước đánh giá cao, yêu thích bởi chứa đựng những nét văn hóa, sự khéo léo của những người làm nghề thông qua những đường kim mũi chỉ. Thực tế cho thấy, một bức tranh thêu nhìn có vẻ đơn giản và ít chi tiết được bán với hàng trăm, thậm chí hàng triệu đồng nhưng nếu ai tận mắt chứng kiến bàn tay lao động của thợ thêu, những gì họ đã bỏ ra trong từng đường kim mũi chỉ thì sẽ thấy số tiền kiếm được chưa xứng với công sức bỏ ra.

Khi đã ngồi vào thêu rồi thì nghệ nhân phải làm việc ít nhất 8 - 10 tiếng/ngày với sự mải miết, hăng say không muốn đứng lên làm việc gì khác. Dù được làm bằng tay nhưng những bức tranh rất có hồn, mang tính nghệ thuật cao. Có rất nhiều bức tranh do các nghệ nhân thêu xứng đáng được gọi là tác phẩm nghệ thuật với hình ảnh của danh nhân, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh... Chính vì lẽ đó, tranh thêu tay truyền thống là một trong những nghề từng rất được yêu thích, phát triển và được đánh giá cao trong đời sống xã hội.

Đó là chưa kể tranh thêu tay truyền thống khác biệt hoàn toàn với dòng tranh thêu kiểu chữ thập, không dựa trên hướng dẫn hoặc ô màu in sẵn, nghệ nhân tạo nên tác phẩm từ sự cảm nhận hình ảnh và nhận định màu sắc.

Có lẽ nhiều người đều biết các nghệ nhân ở làng Bình Lăng, xã Thắng Lợi (huyện Thường Tín, Hà Nội) từ lâu đã xem nghề thêu không chỉ là nghề mưu sinh mà còn là môn nghệ thuật vô giá. Trải qua những biến thiên của thời gian, làng nghề thêu Bình Lăng vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Có thời điểm, xã Thắng Lợi với hơn 80% gia đình có nghề, nhưng bây giờ chỉ còn khoảng 30% gia đình còn giữ nghề thêu truyền thống.

Ở làng Bình Lăng, có lẽ ai cũng biết đến nữ nghệ nhân Nguyễn Thúy Đào (sinh năm 1976) - người đã có công giữ gìn và phát triển nghề thêu tay truyền thống. Nếu chỉ tiếp xúc bên ngoài, không ai nghĩ người phụ nữ nhỏ nhắn này lại là người có “gan” làm giàu và cực kỳ quyết đoán.

Ngay từ khi còn bé, chị Đào đã yêu nghề thêu, yêu từng đường kim mũi chỉ tạo nên những bức tranh thêu. Năm 2008, chị Đào quyết định thành lập doanh nghiệp tư nhân Thêu tay truyền thống Nguyên Đào. Để có một cơ sở phát triển như ngày hôm nay, chị Đào tâm niệm, ngay từ khi học nghề thêu, cha chị dạy rằng làm nghề phải hết sức cẩn trọng, tính toán thật kỹ, lấy uy tín làm đầu và không bao giờ được nản chí.

Vì vậy, chị cố gắng để sản phẩm của mình có chỗ đứng trên thị trường, lấy được lòng tin của đối tác bằng chất lượng sản phẩm, mẫu mã đa dạng, phù hợp với thị hiếu. Chị khẳng định, có như vậy thì mới sống được với nghề. Và bây giờ các mặt hàng thêu tay của cơ sở chị đã vươn ra khỏi Việt Nam tới nhiều thị trường thế giới.

Nỗi lo mai một

Tại Hà Nội, những người yêu mến nghề thêu tay truyền thống đều biết đến làng Nguyên Bì, làng thêu nổi tiếng xưa kia nhưng giờ đã gần như mất hoàn toàn nghề thêu ren. Hay làng thêu Quất Động giờ đây cũng chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay những người thợ còn sót lại. Ngay cả làng thêu Đào Xá vốn rất nổi tiếng trong quá khứ, giờ chỉ còn một vài người thêu hàng nhỏ lẻ.

Bà Phạm Thị Thoa là người thợ duy nhất vẫn còn thêu ở Nguyên Bì, nhưng giờ bà đã cao tuổi, không còn lo cơm áo gạo tiền như trước. Trước kia, các con bà cũng thêu, nhưng giờ cả hai đi làm công nhân. Cùng làng Nguyên Bì, chị Mai, giờ mở quán giải khát nho nhỏ. Từ dạo sinh con, chị cũng bỏ hẳn việc thêu thùa mà chị đã gắn bó nhiều năm trước đó.

Cách đây chỉ hơn chục năm, xưởng thêu nhà chị Mai làm không hết việc. Nhưng giờ sản phẩm thêu không có giá trị kinh tế bằng công việc khác nên chị Mai đã chuyển hướng nghề nghiệp. Đã gần chục năm không thêu, chị Mai nói nếu giờ cầm kim lại có khi thêu không đẹp như trước.

Trường hợp của anh Bùi Lê Thuần (làng Quất Động) cũng rất điển hình cho thấy sự mai một của nghề thêu. Anh Thuần chia sẻ, những năm 90 thế kỷ trước, anh và vợ thêu không biết bao nhiêu sản phẩm và đã từng xuất khẩu. Những khi nhiều việc thì nhà anh có đến hơn chục tay thợ làm liên tục với nhiều khung thêu. Ngày trước sản phẩm thêu có giá, một tháng gia đình anh thu nhập cũng bảy tám triệu đồng.

Còn hiện tại, anh Thuần xót xa cho biết nếu làm thêu thì tháng thu nhập chỉ bằng một nửa so với trước bởi “vừa bị tư thương ép giá, lại buồn vì người ta cứ lẫn lộn hàng xấu hàng đẹp, chẳng muốn làm nữa”. Giờ anh gác khung lại, làm thợ sửa chữa điện, thu nhập nhì nhằng nhưng thoải mái. Quanh khu nhà anh Thuần giờ cũng không còn ai thêu nữa. Nghề thêu mai một ở làng bao giờ không ai hay!