Bảo hộ chỉ dẫn địa lý: Giải pháp gia tăng giá trị nông sản

Tuy nhiên nhận thức về việc xây dựng bảo hộ các chỉ dẫn địa lý gắn liền với những sản phẩm này vẫn còn nhiều bất cập, cho dù nhiều chuyên gia đã từng lên tiếng: việc xây dựng chỉ dẫn địa lý không chỉ nâng cao giá trị cho sản phẩm nông sản Việt Nam, mà còn giúp cho các sản phẩm này tiến nhanh ra thị trường thế giới.

Xoài cát Hoà Lộc - một sản phẩm nông sản đã đăng ký xây dựng chỉ dẫn địa lý. (Ảnh: MH)

Từ nước mắm Phú Quốc...

Với Việt Nam, chỉ dẫn địa lý bắt đầu được biết đến và thực hiện vào năm 1998 và năm 2001 với hai sản phẩm: chè Shan Tuyết, nước mắm Phú Quốc. Tuy nhiên, trong gần 10 năm trời chỉ dẫn địa lý đã không làm gia tăng giá trị trên thị trường, khi nhiều chính sách ban hành để quản lý chỉ dẫn địa lý cho nước mắm không đi vào thực tế. Nguyên nhân chính là do quy chế được xây dựng không trên cơ sở sự đồng thuận của các DN mà chủ yếu là của một số DN trong ban chấp hành Hội sản xuất nước mắm Phú Quốc tham gia. Bên cạnh đó, sự lúng túng trong việc triển khai từ các cơ quan địa phương trong việc đưa các quy chế vào áp dụng trên thực tế, nên nhiều DN không còn duy trì sự quan tâm đến việc ứng dụng chỉ dẫn địa lý.

Tháng 1/2010 đánh dấu một mốc mới, khi Trung tâm Phát triển nông thôn, Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn Việt Nam (Rudec/Ipsard) hỗ trợ cho UBND tỉnh Kiên Giang tiến hành các hoạt động quản lý và khai thác chỉ dẫn địa lý cho nước mắm Phú Quốc trên quan điểm tiếp cận mang tính cộng đồng, sự hài hòa giữa chính sách Nhà nước và thể chế chung của cộng đồng. Thể chế quản lý được xây dựng thành công với sự đồng thuận của các DN. Quản lý và quy hoạch nước mắm được thúc đẩy với 70 DN đăng ký sử dụng chỉ dẫn địa lý, 20

DN lớn đã rà soát lại và chuẩn hóa hệ thống sản xuất. Chiến lược thương mại chung cho sản phẩm cũng được xây dựng với sự thống nhất mác sử dụng chung. Trong đó 23 DN đã từ bỏ nhãn mác cũ, thống nhất trong quản lý giá nguyên liệu đầu vào. Quan trọng hơn giá trị sản phẩm được nâng cao và sự đồng thuận về tài chính của các DN. Giá bán các sản phẩm theo chỉ dẫn địa lý đã tăng từ 4,6-14,6%.

...đến sự phát triển chỉ dẫn địa lý

Cũng kể từ những năm 2000, chỉ dẫn địa lý được Nhà nước và các bộ, ngành, địa phương quan tâm. Điều này được thể hiện bằng số lượng sản phẩm đăng ký chỉ dẫn tăng nhanh, nếu năm 2007, lượng chỉ dẫn địa lý mới chỉ dừng lại ở con số 7 thì đến nay đã đạt con số 27 chỉ dẫn địa lý các mặt hàng nông sản tại Việt Nam được chứng nhận. Trong đó có một số mặt hàng nông sản nổi tiếng như chè Tân Cương, bưởi Đoan Hùng, bưởi Phúc Trạch, vải thiều Thanh Hà, vải thiều Lục Ngạn, chuối ngự Đại Hoàng, thanh long Bình Thuận, cà phê Buôn Ma Thuột, xoài cát Hòa Lộc, vú sữa Vĩnh Kim, khóm Cầu Đúc, mãng cầu Bà Đen… Tuy nhiên đây vẫn là con số rất hạn chế bởi theo ThS. Đào Đức Huấn - Trung tâm Phát triển nông thôn, có khoảng 1.000 sản phẩm đặc sản có tiềm năng xây dựng chỉ dẫn địa lý. Kinh nghiệm trên thế giới và Việt Nam cho thấy giá trị của chỉ dẫn địa lý trong nông nghiệp và nông thôn khá mạnh khi nó biến sản phẩm mang giá trị cá nhân, DN, thành một tài sản mang giá trị cộng đồng. Không chỉ bảo tồn và tăng cường lợi thế so sánh cho các ngành nghề của quốc gia, chỉ dẫn địa lý còn giúp bảo vệ văn hóa và truyền thống, bảo tồn đa dạng sinh học, nâng cao giá trị sản phẩm góp phần xây dựng sự ổn định xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân ở nông thôn. Ví như bưởi Đoan Hùng sau một thời gian thực hiện, chương trình Quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý, có hơn 85% người dân Đoan Hùng nộp đơn xin được hỗ trợ làm hồ sơ đăng ký quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý. Bưởi Đoan Hùng vì thế đã có giá bán cao gấp 1,5 đến 1,6 lần và được người tiêu dùng chấp nhận.

"Lợi ích từ chỉ dẫn địa lý đã rõ, nhưng để mở rộng ở Việt Nam không dễ, khi Việt Nam thiếu một khung thể chế chung ở cấp quốc gia về quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý" ông Huấn nhấn mạnh. Thêm vào đó, quá trình phát triển chỉ dẫn địa lý còn phụ thuộc vào chính sự năng động và tích cực của các cơ quan quản lý Nhà nước. Với các tổ chức tập thể, thiếu các quy định về quyền và trách nhiệm trong các thể chế hiện hành đã khiến họ chưa thực sự chủ động và làm cầu nối để xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng theo chuỗi ngành hàng. Ngoài việc tìm cách tháo gỡ những khó khăn này, ông Huấn cho rằng, cần có các chính sách chương trình quốc gia để quảng bá và nâng cao nhận thức cho người tiêu dùng đối với tất cả các sản phẩm chỉ dẫn địa lý. Xa hơn Việt Nam nên bảo hộ chỉ dẫn địa lý của mình, không chỉ trong nước mà còn đăng ký tại những nước xuất khẩu chính và đẩy mạnh bảo hộ quốc tế về chỉ dẫn địa lý ngay tại các cuộc thương thảo đang diễn ra tại WTO.

Hoàng Xuân