Đầu tư sai lầm, dân gánh khổ

Kéo dài thời gian ở tạm

Hàng trăm hộ dân bị thu hồi đất để xây dựng khu công nghiệp (KCN) Phong Phú (xã Phong Phú, huyện Bình Chánh, TP. Hồ Chí Minh) đang đứng ngồi không yên. Việc bố trí tái định cư (TĐC) chưa đi đến đâu thì lại có thông tin KCN này lọt vào danh sách các KCN đầu tư kém hiệu quả, buộc phải điều chỉnh thu hẹp hoặc thu hồi theo chủ trương mới của Chính phủ. Phần đất từng bị chủ đầu tư thu hồi của các hộ dân này chưa biết sẽ “đi đâu về đâu”.

Thực tế, KCN Phong Phú mặc dù được chính quyền TP. Hồ Chí Minh chấp thuận đầu tư từ năm 2005, nhưng đến nay gần 200 hộ dân bị thu hồi đất tại dự án này vẫn đang phải sống tạm bợ tại các khu TĐC, hoặc ở nhờ nhà người thân vì chủ đầu tư chưa hoàn thiện được hạ tầng cũng như thủ tục pháp lý cho các khu TĐC của dự án.

Quy hoạch KCN tràn lan khiến nhiều diện tích đất nông nghiệp bị bỏ hoang

Ông Nguyễn Văn Vàng (ấp 4, xã Phong Phú, huyện Bình Chánh) - một nông dân đã bị thu hồi đất tại dự án KCN Phong Phú cho hay: Năm 2007, gia đình ông bị giải tỏa hơn 7.000m2 đất nông nghiệp và 600m2 đất ở. Mặc dù đã được các chủ đầu tư bố trí đất TĐC, nhưng do các khu này chưa xây dựng xong hệ thống đường sá và chưa hoàn tất thủ tục giấy tờ nhà đất nên gia đình ông không thể xây dựng nhà ở.

“Mấy năm nay, cả gia đình tôi phải về ở tạm chung cư của con trai tại quận 8. Lúc trước có thu nhập từ trồng rau, nuôi cá, nuôi heo, giờ không còn đất nên cuộc sống khó khăn hơn nhiều. Nay lại “lình xình” vụ thu hẹp, điều chỉnh quy hoạch thì không biết lúc nào mới giải quyết xong”, ông Vàng chia sẻ.

Tại các địa phương khác, tình hình cũng xảy ra tương tự. Ghi nhận tại các KCN Đức Hòa 3 - Liên Thành (huyện Đức Hòa, tỉnh Long An), KCN Long Sơn (TP. Vũng Tàu) cho thấy, hiện có hàng ngàn hộ dân đang phải chịu cảnh chới với vì không biết phần đất thuộc quyền sử dụng của gia đình mình trước đây sắp tới sẽ được xử lý như thế nào, nếu chính quyền có chủ trương thu hẹp hoặc thu hồi các KCN.

Theo tìm hiểu của phóng viên TBNH, mặc dù có quy hoạch đầu tư từ năm 1998 với diện tích 2.300 ha, nhưng hiện dự án KCN Đức Hòa 3 - Liên Thành mới chỉ tiến hành bồi thường trên 1.600 ha, trong đó triển khai san lấp mặt bằng xây dựng hạ tầng 360 ha và mới chỉ có 23 DN đến thuê đất với diện tích khoảng 30 ha. Lúc quy hoạch, dự án này kỳ vọng có thể tạo ra khu đô thị công nghiệp và các dịch vụ phụ trợ thu hút khoảng 50.000 lao động tại địa phương.

Tuy nhiên, đến nay công tác TĐC vẫn mới chỉ giải quyết xong cho khoảng 1/3 số hộ dân bị ảnh hưởng. Số còn lại, một bộ phận đã tự phải mua đất làm nơi sinh sống, một bộ phận khác vẫn đang chờ đợi các thủ tục để hoàn tất việc TĐC.

Cần tính đến quyền lợi người dân

Theo kết quả rà soát của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), hiện nay có hàng trăm KCN tại các tỉnh, thành phố trên cả nước đang hoạt động kém hiệu quả, nhiều trường hợp quy hoạch lâu năm nhưng chưa giải quyết xong các khâu giải phóng mặt bằng, TĐC và xây dựng cơ sở hạ tầng. Một số khác, dù đã hoàn thiện một phần hoặc toàn phần, nhưng không thu hút được DN vào sản xuất kinh doanh khiến cho tỷ lệ lấp đầy rất thấp, gây lãng phí đất đai.

Mới đây, tại cuộc họp Ban chỉ đạo về phát triển Khu kinh tế, KCN, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải cũng nêu vấn đề, tỷ lệ lấp đầy trung bình của các KCN hiện nay chỉ khoảng 65% diện tích. Do vậy, trong thời gian tới các KCN có tỷ lệ lấp đầy thấp, hoạt động kém hiệu quả sẽ bị thu hồi hoặc tìm nhà đầu tư có năng lực thay thế. Tại khu vực phía Nam, một số KCN bị lọt vào “tầm ngắm” sẽ phải điều chỉnh quy hoạch hoặc thu hồi giấy phép đầu tư là KCN Đức Hòa 3 - Liên Thành, Đông Nam Á (Long An), Long Sơn (Vũng Tàu), Phong Phú (TP. Hồ Chí Minh)… Ngoài ra, một loạt các KCN khác tại các tỉnh khu vực Đông và Tây Nam bộ cũng sẽ bị điều chỉnh quy hoạch.

Việc điều chỉnh quy hoạch hoặc thu hồi các dự án KCN nói trên rõ ràng sẽ ảnh hưởng đến đời sống của nhiều hộ dân. Đối với các trường hợp dự án đang tiến hành giải phóng mặt bằng nhưng bị “treo” quá lâu, nay nếu thu hẹp diện tích thì một số lượng lớn các hộ dân trong khu vực dự án sẽ không biết số phận mảnh đất của mình có bị thu hồi hay không. Nếu không bị thu hồi thì sau đó cũng sẽ bị ảnh hưởng từ môi trường KCN, dẫn tới khó sản xuất nông nghiệp, buộc phải chuyển đổi sang làm việc khác. Nhưng nếu không có đất thu hồi sẽ không nằm trong diện được các KCN ưu tiên tuyển dụng và không nhận được các hỗ trợ khác về tài chính để chuyển đổi kinh tế hộ gia đình.

Một nghiên cứu của Đại học Nông nghiệp Hà Nội thực hiện năm 2012 trên cơ sở điều tra gần 1.500 hộ dân bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất để xây dựng KCN tại các địa phương trên cả nước cho thấy, 65% số hộ sau khi nhận tiền đền bù giải tỏa đất đai dùng tiền để xây nhà, mua sắm trang thiết bị và chia cho con cái; 25% số hộ dùng tiền để sản xuất kinh doanh và chuyển đổi nghề; 10% gửi tiền vào ngân hàng.

Nhiều trường hợp sử dụng khoản tiền bồi thường không có kế hoạch nên chỉ sau một thời gian ngắn các thành viên trong gia đình lâm vào tình trạng thất nghiệp, đói nghèo. Trong khi đó, chỉ có khoảng 1/4 số lao động kiếm được công việc tại chính dự án mà gia đình họ bị thu hồi đất. Nguyên nhân một phần là do độ tuổi tuyển dụng làm công nhân của các DN trong KCN thường từ 18 - 23 tuổi, vì thế một lực lượng lớn lao động từ 30 - 40 tuổi không được tuyển dụng.

Như vậy, rõ ràng nếu Chính phủ có chủ trương đẩy mạnh xử lý các KCN đầu tư kém hiệu quả thì cần phải có những nghiên cứu cụ thể về mức độ ảnh hưởng của nó. Bởi khi bắt đầu quy hoạch dự án KCN, các địa phương luôn đưa ra những chính sách ưu tiên, hỗ trợ về mặt công ăn việc làm, cũng như các chính sách hỗ trợ TĐC... Nay nếu đầu tư không hiệu quả, buộc phải thu hẹp hoặc chấm dứt đầu tư thì không thể để các quyền lợi của người dân bị treo lơ lửng.

Cuối tháng 12/2014, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý điều chỉnh quy hoạch phát triển các KCN đến năm 2020 của 31 tỉnh, thành phố. Trong đó đưa ra khỏi quy hoạch 5 KCN và giảm diện tích 6 KCN chưa được thành lập tại 5 tỉnh, thành phố; giảm diện tích 16 KCN đã được thành lập tại 9 địa phương…

Thủ tướng yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố có tỷ lệ lấp đầy KCN thấp nhất, báo cáo tình hình thu hút đầu tư định kỳ 6 tháng/lần cho Bộ KH&ĐT để tổng hợp. Tuy nhiên, trong các văn bản liên quan, chưa có hướng dẫn hoặc điều khoản nào xem xét đến quyền lợi của các hộ dân bị ảnh hưởng từ việc điều chỉnh quy hoạch các KCN.