Kiểm toán nội bộ: Đổi mới để thực thi nhiệm vụ hiệu quả hơn
Ông Lê Quốc Nghị |
Xuyên suốt trong quá trình chuyển đổi mô hình tổ chức và hoạt động của Vụ Tổng kiểm soát, nay là Kiểm toán nội bộ của NHNN, 1/4 thế kỷ qua, các thế hệ cán bộ Vụ Kiểm toán nội bộ nói riêng và hệ thống kiểm soát nội bộ NHNN nói chung đã nỗ lực không ngừng, góp phần xứng đáng vào việc thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa, hạn chế rủi ro trong các lĩnh vực hoạt động của NHNN.
Vụ trưởng Vụ Kiểm toán nội bộ Lê Quốc Nghị chia sẻ với phóng viên Thời báo Ngân hàng.
Ông có thể nói rõ hơn những bước phát triển trong tổ chức hoạt động của Vụ, 25 năm qua?
Thực hiện Pháp lệnh NHNN Việt Nam năm 1990, Thống đốc NHNN quyết định thành lập Vụ Tổng kiểm soát - tiền thân của Vụ Kiểm toán nội bộ vào tháng 12/1990 với nhiệm vụ chính là thực hiện kiểm soát, giám sát an toàn tài sản, tài chính đối với các đơn vị thuộc NHNN. Khi mới thành lập, số lượng cán bộ của Vụ còn rất mỏng, chỉ với 7-8 người được điều động, luân chuyển từ các vụ, cục khác sang.
Đến năm 1993, để phù hợp với yêu cầu về quản lý và nâng cao chất lượng hoạt động kiểm soát nội bộ của NHNN, Thống đốc đã ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của hệ thống kiểm soát của NHNN. Theo đó, Vụ Tổng kiểm soát có thêm một nhiệm vụ nữa là chỉ đạo, hướng dẫn toàn diện đối với công tác kiểm soát của NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố. Bộ phận này, trước đây được thành lập và chỉ đạo trực tiếp của giám đốc chi nhánh NHNN.
Cuối năm 1996, trước yêu cầu tăng cường công tác kiểm soát nội bộ tại các đơn vị tham mưu và thực hiện nghiệp vụ của NHTW, Thống đốc NHNN đã chỉ đạo và quyết định thành lập Bộ phận kiểm soát nội bộ tại một số vụ, cục NHTW như: Sở Giao dịch, Cục Quản trị, Vụ Kế toán - Tài chính, Văn phòng đại diện NHNN tại TP. Hồ Chí Minh.
Với việc Luật NHNN năm 1997 đã có một Điều quy định cụ thể về Tổng kiểm soát của NHNN, đánh dấu bước chuyển biến cơ bản trong nhận thức và khẳng định vai trò, mục tiêu của công tác kiểm soát, kiểm toán nội bộ của Ban Lãnh đạo NHNN. Căn cứ quy định của Luật, Thống đốc NHNN đã ban hành Quy chế Tổ chức và hoạt động của Vụ Tổng kiểm soát và Quy chế kiểm soát, kiểm toán nội bộ của NHNN (Quyết định số 93/1999/QĐ-NHNN9 ngày 20/3/1999).
Từ đây Vụ trở thành một bộ phận cấu thành của hệ thống kiểm soát nội bộ, với chức năng thực hiện kiểm toán nội bộ và tham mưu giúp Thống đốc chỉ đạo, kiểm tra công tác kiểm soát nội bộ tại các đơn vị để phát hiện và ngăn chặn ngay từ đầu các rủi ro có thể xảy ra trong các hoạt động nghiệp vụ.
Để phù hợp với thông lệ quốc tế theo khuyến nghị của Quỹ Tiền tệ quốc tế và Ngân hàng Thế giới, đồng thời phù hợp với yêu cầu thực tế hoạt động của NHNN, năm 2008, Vụ Tổng kiểm soát được đổi tên thành Vụ Kiểm toán nội bộ và dần hoàn thiện mô hình tổ chức, đến nay thực hiện kiểm toán theo các lĩnh vực nghiệp vụ chính của NHNN gồm: Kiểm toán báo cáo tài chính và các dự án đầu tư; Kiểm toán tuân thủ và hoạt động; Kiểm toán tin học và ngoại hối; Kiểm toán nghiệp vụ phát hành tiền và hoạt động kho quỹ.
Ngoài ra, Vụ cũng được tổ chức một phòng giúp cho Lãnh đạo Vụ trong việc xây dựng chương trình, kế hoạch kiểm toán, thẩm định báo cáo kiểm toán và công tác tổng hợp thông tin, báo cáo và quản lý cán bộ, lao động...; đồng thời thực hiện nghiên cứu phân tích, đánh giá rủi ro nhằm chuyển đổi phương pháp kiểm toán nội bộ trên cơ sở rủi ro.
Như vậy có thể nói 25 năm qua, từ chỗ nguồn nhân lực chỉ khoảng 7-8 người, đến nay thường xuyên duy trì ở mức trung bình trên dưới 50 cán bộ, công chức, hoạt động của Vụ đã và đang thực hiện chuyển đổi kiện toàn tổ chức bộ máy cũng như nội dung, phương pháp nhằm ngày càng nâng cao chất lượng kiểm toán tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế.
Từ chỗ chỉ kiểm soát an toàn tài sản, xác nhận số liệu báo cáo tài chính đến nay đã thực hiện cả kiểm toán tuân thủ, kiểm toán báo cáo tài chính và kiểm toán hoạt động… đồng thời từng bước hoàn thiện về quy chế nghiệp vụ, bảo đảm thực hiện đúng chức năng là đơn vị tư vấn, kiểm soát hạn chế rủi ro, bảo đảm nâng cao tính an toàn, hiệu quả và tuân thủ pháp luật đối với các đơn vị nghiệp vụ, từng bước tiếp cận phương pháp kiểm toán nội bộ trên cơ sở rủi ro.
Với một khối lượng công việc lớn như vậy, nguồn nhân lực của Vụ có đủ đáp ứng không, thưa ông?
Chính vì nguồn nhân lực hữu hạn, trong khi đối tượng phải kiểm toán khá nhiều, vì vậy nếu mô hình kiểm toán không có sự thay đổi mà tiếp tục thực hiện kiểm toán tổng thể như trước đây sẽ rất dàn trải, không hiệu quả. Như trên đã nói, qua quá trình học hỏi, nghiên cứu và rút kinh nghiệm từ thực tiễn, những năm gần đây Vụ Kiểm toán nội bộ đã từng bước tiếp cận phương pháp kiểm toán trên cơ sở đánh giá rủi ro.
Điều đó có nghĩa là trước đây khi kiểm toán một đơn vị nào đó, sẽ thực hiện kiểm toán tổng thể tất cả các hoạt động nghiệp vụ từ A đến Z thì nay khi xây dựng kế hoạch kiểm toán phải có sự phân tích, đánh giá rủi ro, quá trình kiểm toán chỉ tập trung vào những hoạt động có rủi ro lớn, nhất là các khâu, các lĩnh vực dễ phát sinh tiêu cực trong công tác quản lý tài chính - tài sản, thực hiện dự án, nghiên cứu tham mưu xây dựng cơ chế, chính sách...
Điều đó cho phép tiết kiệm thời gian, chi phí và phù hợp với nguồn nhân lực hiện có, đồng thời nâng cao hiệu quả phòng ngừa rủi ro theo đúng tôn chỉ, mục đích của kiểm toán nội bộ.
Như vậy có nghĩa là yêu cầu đào tạo cán bộ nhân viên, thích nghi với việc chuyển đổi mô hình và công việc là rất lớn, thưa ông?
Đúng vậy. Việc đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ của Vụ là rất quan trọng. Với đặc điểm công tác kiểm tra, kiểm toán, cán bộ làm công tác kiểm toán nội bộ ngoài việc phải hiểu biết về các nghiệp vụ chuyên môn của NHTW, còn phải chú trọng đào tạo chuyên sâu về kỹ năng kiểm soát, kiểm toán, kỹ năng giao tiếp, ứng xử và xử lý tình huống trong quá trình thực thi công vụ. Đặc biệt những năm gần đây số lượng cán bộ trẻ được tuyển dụng tăng lên, vấn đề đào tạo càng phải tăng cường mới đáp ứng được nhu cầu.
Một yêu cầu khác đối với cán bộ kiểm toán nội bộ là không chỉ tìm ra sai phạm để xử lý, khắc phục, mà quan trọng hơn là tư vấn, hỗ trợ, giúp đỡ các đơn vị có định hướng hoàn thiện cơ chế chính sách, thực hiện tốt khâu phòng ngừa rủi ro để hoạt động an toàn, hiệu quả hơn, tính tuân thủ cao hơn.
Như ông nói là hoạt động kiểm toán đang hướng dần tới chuẩn mực quốc tế, vậy ông có thể làm rõ hơn vấn đề này?
Hiện nay, cơ bản chúng ta đang thực hiện kiểm toán tiếp cận theo các hướng dẫn chuẩn mực do Viện Kiểm toán viên nội bộ quốc tế (IIA) ban hành và các quy định của pháp luật Việt Nam. Theo xu hướng chung, Vụ tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm của NHTW các nước và tư vấn của chuyên gia, từng bước thực hiện chuyển đổi sang phương pháp kiểm toán dựa trên cơ sở rủi ro. Vụ đã và đang xây dựng các đề án, chương trình, chiến lược từ nay đến năm 2020 trình Thống đốc phê duyệt để triển khai.
Cùng với đó Vụ luôn tích cực, chủ động thực hiện tốt các quy định của NHNN về cải cách thủ tục hành chính, thường xuyên rà soát các quy định, quy chế nội bộ để ban hành mới, chỉnh sửa, bổ sung cho phù hợp, đảm bảo chặt chẽ, giảm tối đa các thủ tục giấy tờ, hồ sơ không cần thiết. Ban hành đầy đủ quy chế làm việc của Vụ, quy định nhiệm vụ cụ thể các phòng, các quy chế đoàn kiểm toán, quy chế thẩm định báo cáo kiểm toán… nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành tại đơn vị.
Mặt khác, Vụ tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện hơn nữa việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm toán, kiểm soát nội bộ để có thể hỗ trợ tốt hơn cho công tác thu thập, lưu trữ, phân tích, đánh giá rủi ro phục vụ cho việc xây dựng kế hoạch và triển khai công tác kiểm toán.
Đồng thời, hỗ trợ đắc lực cho việc chỉ đạo, điều hành hoạt động kiểm toán nhanh nhạy, thuận lợi hơn, giúp cho việc theo dõi và báo cáo kết quả thực hiện kiến nghị sau kiểm toán trong toàn hệ thống kịp thời và hiệu quả hơn, đáp ứng được yêu cầu đổi mới hoạt động kiểm toán nội bộ của NHNN phù hợp với thông lệ quốc tế.
Trân trọng cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!