Sự hội tụ mang tên 4.0

Tìm thấy lửa để sưởi ấm và làm chín thức ăn là dấu mốc lịch sử vĩ đại đầu tiên của loài người lẫm chẫm bước từ bóng tối ra ánh sáng. Tôi không hình dung được tư duy của lớp người đầu tiên trên hành tinh mang tên Trái đất như thế nào, nhưng có một điều tôi tin rằng nó vượt trội và tách biệt hoàn toàn với những phản xạ bản năng loài thú ngay từ thuở bình minh lịch sử. Từ thấp lên cao, con người càng hoàn thiện mình giữa vũ trụ bao la hơn cả bao la với sự tỏa sáng đến kỳ diệu của trí tuệ.

Con người đang biến những điều không tưởng thành hiện thực và cái ta chứng kiến là nhân loại đang viết nên những trang huyền thoại giữa đời thường. Đến hôm nay, trong thập kỷ thứ 2 của thế kỷ hai mươi mốt, con người đã đứng trên đỉnh cao khoa học kỹ thuật và trình độ quản lý xã hội mà cuộc cách mạng 4.0 chính là hệ quả tất yếu của những thành tựu tuyệt vời đó.

Bấy nhiêu xung đột và nhiều cuộc chiến tranh lớn nhỏ khi cục bộ, lúc toàn cầu tốn rất nhiều máu của con người vẫn không ngăn cản được bước tiến nhân loại. Loài người trong “bể khổ” vẫn từng bước lớn lên, từ bé con trở thành khổng lồ; gã khổng lồ trí lực ngày càng siêu việt, tinh vi, tinh tế. Điều kỳ diệu trong lịch sử phát triển của loài người đang diễn ra; đó là sự hội tụ kinh tế số giữa công nghiệp, kinh doanh, chức năng và quá trình bên trong mang tên 4.0.

Thời đại 4.0, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, những tên gọi có thể không giống nhau nhưng nội dung của nó là một. Đó chính là sự kết hợp các công nghệ lại với nhau khiến ranh giới giữa vật lý, kỹ thuật số và sinh học bị nhòe mờ đi. Không gì khác, đó là chặng mới cuộc chạy marathon của loài người bắt đầu từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (1.0) sử dụng năng lượng nước và hơi nước để cơ giới hóa sản xuất; tiếp đó là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai (2.0) ứng dụng điện năng để làm ra sản phẩm hàng loạt; sau đó là cuộc cách mạng lần thứ ba (3.0) sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất. Là hệ quả trực tiếp từ cuộc cách mạng công nghiệp 3.0 hay nói cách khác được sinh ra trong lòng nó, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (4.0) hình thành.

Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 trở thành một cụm từ quen thuộc với nhiều quốc gia trên thế giới và nó dần dần rõ nét ở các nước phát triển tại châu Âu, châu Mỹ và châu Á. Người ta thường nói đến ba trụ cột chính của thời đại 4.0; đó là kỹ thuật số, công nghệ sinh học và vật lý làm chuyển đổi toàn bộ hệ thống sản xuất, quản lý, quản trị. Con người thế kỷ hai mươi mốt quen dần với khái niệm Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (Internet Of Things -IoT) hay Big Data (dữ liệu lớn) và robot.

Nhân đây xin nói vui một chút, thời 4.0 những chàng hay nàng robot có thể làm được nhiều việc, nhiều điều ngoài sức tưởng tượng của chúng ta.

Trong tương lai gần, thế gian không chỉ là “mảnh đất lắm người nhiều ma” mà còn là mảnh đất lắm người nhiều robot. Những ngôi nhà thông minh, những thành phố thông minh xuất hiện. Cuộc sống vốn nhiều màu sắc sẽ lung linh huyền kỳ hơn gấp bội. Đọc lại những câu chuyện cổ xưa, chúng ta thán phục tài dự đoán tương lai của cổ nhân. Những phép thuật thần kỳ hóa ra là có thật, con người đang thần thoại hóa cuộc sống của mình.

Hình ảnh đời thường. Đừng nói gì xa xôi, chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh xinh xắn trên tay, một người bình thường có thể xem, nghe cả thế giới. Thế giới chỉ là cái làng to, ta có thể nghe, nhìn ở mọi lúc, mọi nơi. Bà bán rau ở chợ khi vắng khách vẫn có thể vào facebook tán chuyện tưng bừng với bè bạn gần xa. Đấy là chuyện vui “nhỏ như con thỏ” thôi, còn cái lớn, nghiêm chỉnh của thời đại 4.0 thì không thể không nhắc tới thành tựu công nghệ sinh học đã, đang và sẽ tạo ra các bước nhảy vọt đáng kể trong các lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản, y dược, chế biến thực phẩm, bảo vệ môi trường, năng lượng tái tạo, vật liệu hay hóa học... Những robot thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, các loại vật liệu mới, công nghệ nano... là sản phẩm sinh ra từ những thành tựu khoa học của thời đại.

Tuy nhiên, sự vật hiện tượng nào cũng có hai mặt phải, trái. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ thay đổi diện mạo và bản chất của thế giới theo hướng hiện đại, tiên tiến nhằm giảm nhẹ rất nhiều sức lao động của con người, tạo ra những sản phẩm chứa hàm lượng trí tuệ cao, giúp chúng ta sống tiện nghi hơn, tạo sự kết nối siêu tốc độ và gần như vô tận. Nhưng ở phía khác, cuộc cách mạng này sẽ tạo sinh những hệ lụy không ai mong muốn như sự bất bình đẳng trong xã hội sâu sắc hơn; nó có thể phá vỡ thị trường lao động khi con người bị thay thế bằng robot và quá trình tự động hóa ngày càng hoàn thiện hơn; nguy cơ bất ổn về kinh tế dẫn đến bất ổn đời sống của một bộ phận đông đảo người lao động là điều ai cũng thấy; rồi những rắc rối bất cập xảy ra trong quá trình giao tiếp Internet...

Cũng như nhiều quốc gia khác, Việt Nam đón nhận cuộc cách mạng 4.0 này với sự hào hứng không nhỏ. Thực ra ở nước ta, theo như nhiều chuyên gia đánh giá chỉ mới có những tín hiệu ban đầu của nền công nghiệp 4.0. Với một đất nước đang phát triển, thu nhập người dân ở ngưỡng trung bình thì cuộc cách mạng 4.0 vừa là thời cơ lớn, vừa là thách thức không nhỏ. Đất nước bay lên hay không vỗ cánh nổi gắn liền với cuộc cách mạng này. Làm thế nào đây để cách mạng 4.0 trở thành hiện thực ở Việt Nam là câu hỏi lớn của chúng ta. Nếu không có cách tiếp cận phù hợp, chúng ta sẽ sớm bị loại ra khỏi dòng chảy ào ạt mang tên 4.0 này.

Khi công nghệ can thiệp, thay đổi kiểu cách sống, phương thức làm việc và sự hưởng thụ thì mọi mô hình kinh doanh, không gian sinh hoạt đều phải phù hợp với nền tảng công nghiệp lần thứ 4. Sự cảnh báo này chẳng bao giờ thừa: nếu các doanh nghiệp, công ty không đổi mới tư duy, lỗi nhịp với thời đại sẽ bị đào thải khỏi cuộc chơi. Việt Nam hiện nay đã có nhiều lĩnh vực hoạt động trên nền cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 như nông nghiệp, viễn thông, giao thông, thiết bị an ninh, nhà thông minh...

Thế giới số sẽ làm thay đổi toàn bộ thế giới thực bằng một cuộc chuyển hóa như mơ trong thời đại 4.0. Việt Nam sẽ đi về đâu, đạt đến tầm kích nào trong lòng nhân loại giữa cuộc chạy đua này? Thiết nghĩ, tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, coi trọng sử dụng đúng hiền tài, hết sức quan tâm đến phát minh, sáng tạo trên mọi lĩnh vực, học hỏi bè bạn bốn phương, liên kết, hợp tác quốc tế có hiệu quả... là những điều nên làm trong thời đại 4.0.