Sự phấn khởi và những băn khoăn từ lòng dân

TS.Bùi Sỹ Lợi

Chính phủ vừa kết thúc phiên họp thường kỳ, các thành viên Chính phủ nhất trí cho rằng, tình hình kinh tế - xã hội 9 tháng đầu năm tiếp tục chuyển biến tích cực trên các lĩnh vực. Và cảm nhận của ông ở góc độ xã hội về tình hình 9 tháng qua thế nào?

Sự phấn khởi đã thể hiện rõ. Kinh tế phục hồi, lạm phát ở mức thấp, đời sống người dân có nhiều cải thiện… Kinh tế phục hồi, có thêm nhiều DN mới thành lập và thêm nhiều DN ngừng hoạt động đã hoạt động trở lại, giúp tăng việc làm. Kế hoạch năm nay là tạo việc làm cho 1,6 triệu lao động nhưng dự báo sẽ vượt mức này khoảng 1%.

Phấn khởi hơn nữa là trong tình hình kinh tế và thu ngân sách còn khó khăn nhưng Chính phủ vẫn đảm bảo an sinh xã hội đặc biệt chính sách với người có công với cách mạng năm 2015 ước đạt 98,5% số hộ gia đình người có công, có mức sống bằng hoặc cao hơn mức sống trung bình nơi cư trú, 98% xã, phường làm tốt công tác thương binh, liệt sĩ, người có công.

Năm 2015, ước đạt chỉ tiêu Quốc hội giao về giảm tỷ lệ hộ nghèo cả nước từ 1,7 – 2,0%/năm, riêng các huyện nghèo giảm bình quân 4%/năm. Đặc biệt Chính phủ đã nâng hạn mức dư nợ của NH Chính sách Xã hội (VBSP) từ 6,5% lên 10% (so với thực hiện năm 2014, tương đương mức tăng 11.600 tỷ đồng) để mở rộng đối tượng cho vay hộ nghèo, tái nghèo, mới thoát nghèo.

Quan trọng nhất là mức vay được nâng lên tối đa đến 50 triệu đồng/hộ. Và không chỉ quan tâm đến các đối tượng hộ nghèo mà những DN xã hội phục vụ trong nông nghiệp cũng được vay nếu có cam kết về tạo việc làm cho hộ nghèo, tái nghèo...

Năm 2012, tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo còn 43,89% (giảm7,08% so với năm 2011); năm 2013: 38,2% (giảm 5,69%); năm 2014: 32,59% (giảm 5,61%); năm 2015: ước còn khoảng 30,2-30,7% (giảm khoảng 4%).

Nhưng phía sau sự phấn khởi ấy thì vẫn còn những băn khoăn.

Kế hoạch năm nay là tạo việc làm cho 1,6 triệu lao động

Đó là những gì, thưa ông?

Nhìn chung dư luận xã hội đánh giá điều hành của Chính phủ phù hợp tình hình thực tiễn kinh tế - xã hội đất nước và xu hướng quốc tế nhưng xã hội cho rằng chưa có sự chuyển biến vượt trội, chưa được như người dân kỳ vọng. Trong đó, nhìn ở góc độ xã hội nổi lên.

Mặc dù đà và tốc độ tăng trưởng tiếp tục đi lên những chất lượng tăng trưởng vẫn còn những hạn chế, năng suất lao động chưa có nhiều cải thiện, đời sống người lao động còn khó khăn khi lương tối thiểu vùng năm 2015 mới chỉ đáp ứng được khoảng 75% nhu cầu sống tối thiểu.

Tình hình giá cả sinh hoạt thấp thể hiện 2 điều cả tích cực và chưa tích cực. Bởi một mặt, điều đó cho thấy, khả năng tăng trưởng, phát triển đang có đà đi lên, người dân đỡ gánh nặng chi tiêu hơn (do giá không biến động tăng lên). Nhưng mặt khác, nó cũng cho thấy sức mua vẫn thấp và mức sống ít được cải thiện.

Tình hình xuất khẩu nông sản, thủy sản có xu hướng chững lại và giảm về cả số lượng và giá trị sẽ ảnh hưởng lớn tới thu nhập của người nông dân và xu hướng này dự báo sẽ vấn tiếp diễn trong những tháng tới. Các hiệp định thương mại mới sẽ có những tác động tiêu cực tới hàng nông sản và sinh kế của nông dân và người chăn nuôi.

Chính sách ưu đãi người có công được sửa đổi căn bản, thường xuyên điều chỉnh tăng mức trợ cấp ưu đãi, góp phần không ngừng cải thiện, nâng cao đời sống của người có công. Nhưng vẫn còn 1,5% số người có công chưa bằng hoặc cao hơn mức sống trung bình của dân cư nơi cư trú. Tỷ lệ giảm nghèo đạt theo kế hoạch, song nhiều chỉ tiêu thuộc các dự án thành phần của chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo không đạt được mà nguyên nhân do thiếu nguồn lực thực hiện.

Bên cạnh đó, tuy tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp và có giảm nhưng về con số tuyệt đối vẫn có khoảng 1,2 triệu lao động thiếu việc làm, 84,7% số đó là lao động nông thôn – đây là điều khá đáng lo. Một con số gợi lên nhiều băn khoăn đó là trình độ lao động qua đào tạo vẫn còn thấp, không đáp ứng được yêu cầu của thị trường nhưng chính trong số lao động được đào tạo vẫn có nhiều người thiếu việc làm có tới 200.000 lao động có trình độ đại học và trên đại học chưa có việc làm.

Vậy theo ông các vấn đề cần tập trung trong thời gian tới là gì?

Chính phủ và các bộ, ngành cần nghiên cứu, xem xét để ban hành hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia về lao động, việc làm; lao động qua đào tạo; năng suất lao động trong giai đoạn 2016-2020 trên cơ sở phản ánh được đầy đủ hiện trạng, tính chất của thị trường lao động, phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế.

Bên cạnh đó, cần có chính sách và giải pháp tích cực thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động, tăng tỷ trọng lao động khu vực chính thức gắn với nâng cao chất lượng nguồn lao động của đất nước, đồng bộ với tái cơ cấu nền kinh tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.

Chính phủ cũng cần sớm ban hành chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH cho người lao động tham gia BHXH tự nguyện và xây dựng mục tiêu hàng năm mở rộng đối tượng tham gia BHXH để thực hiện được mục tiêu 50% lực lượng lao động tham gia BHXH, 35% lực lượng lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp vào năm 2020.

Khả năng cân đối, huy động các nguồn lực, NSNN trong giai đoạn 2016-2020 cũng cần được cân nhắc, tính toán kỹ để bảo đảm bố trí kinh phí thực hiện hàng năm cho các chính sách xã hội, chính sách an sinh xã hội, chương trình mục tiêu quốc gia, chương trình mục tiêu, đề án, chương trình đã được phê duyệt.

Đồng thời, xem xét cân đối khả năng ngân sách để tiếp tục thực hiện việc nâng mức trợ cấp xã hội, trợ cấp ưu đãi người có công, lương của người về hưu thấp, đời sống khó khăn vào năm 2016. Cân đối khả năng ngân sách để tiếp tục thực hiện việc nâng mức trợ cấp xã hội, trợ cấp ưu đãi người có công, lương của người về hưu thấp, đời sống khó khăn vào năm 2016.