Bàn “kế sách” cải thiện khả năng tiếp cận vốn cho kinh tế tư nhân

Tín dụng - nguồn vốn chủ lực thúc đẩy kinh tế tư nhân

Tín dụng ngân hàng đã trở thành nguồn vốn quan trọng giúp doanh nghiệp tư nhân mở rộng sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh. Thời gian qua, NHNN đã triển khai nhiều giải pháp điều hành chính sách tiền tệ, lãi suất, tỷ giá, cung ứng thanh khoản và điều hòa lượng vốn trong nền kinh tế nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho doanh nghiệp, đặc biệt là DNNVV. Bên cạnh đó, ngân hàng triển khai nhiều chính sách như cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giãn, hoãn nợ, kéo dài thời hạn cho vay, giảm lãi suất sau đại dịch Covid-19, thiên tai, bão lũ… đã góp phần tháo gỡ khó khăn cho khách hàng, trong đó có các doanh nghiệp tư nhân. Với các DNNVV, ngành Ngân hàng đã xác định là đối tượng ưu tiên cho vay với lãi suất ưu đãi thấp hơn các lĩnh vực sản xuất kinh doanh thông thường.

Thực tế, hiện đã có hàng trăm TCTD hỗ trợ vốn cho kinh tế tư nhân. Tính đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng đối với doanh nghiệp tư nhân tại các TCTD đạt gần 7 triệu tỷ đồng, tăng khoảng 14,7% so với năm 2023, chiếm khoảng 44% tổng dư nợ nền kinh tế. Trong đó, có hơn 100 TCTD phát sinh dư nợ tín dụng đối với DNNVV với tổng dư nợ đạt 2,74 triệu tỷ đồng, tăng 10,7% so với cuối năm 2023, chiếm 17,6% dư nợ nền kinh tế; trong đó có 208.992 DNNVV còn dư nợ. Điều đó cho thấy nguồn vốn tín dụng ngân hàng đã đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn cho mục đích sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp tư nhân, đồng thời góp phần thúc đẩy kinh tế phát triển và tăng nguồn thu cho ngân sách.

Dù có sự phát triển mạnh mẽ, khu vực tư nhân vẫn đối mặt nhiều khó khăn, thách thức, từ vấn đề thể chế đến các hạn chế về tiềm lực tài chính, khả năng cạnh tranh, khả năng tiếp cận vốn…

Liên quan đến tiếp cận vốn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có quy mô nhỏ, những khó khăn chính mà doanh nghiệp tư nhân đang gặp phải có thể kể tới như: Thiếu tài sản thế chấp, hồ sơ tài chính chưa minh bạch và mô hình kinh doanh chưa bền vững, chưa đủ thuyết phục để đáp ứng tiêu chí vay vốn của ngân hàng…

Mỗi lần trò chuyện với các chủ DNNVV, câu chuyện muôn thuở họ nhắc đến vẫn là: “Làm sao tiếp cận được vốn tín dụng ưu đãi?”. Ngân hàng luôn sẵn sàng cung ứng vốn cho sản xuất kinh doanh, nhưng vì sao doanh nghiệp vẫn luôn kêu khó tiếp cận vốn ngân hàng?

Cho vay theo chuẩn giá trị

Trong vai trò trung gian tài chính, “đi vay để cho vay” ngân hàng tất nhiên cần các yếu tố đảm bảo hiệu quả, an toàn đối với mỗi khoản cho vay ra, mà biện pháp thường được dùng nhất hiện nay là tài sản đảm bảo, trong khi không ít doanh nghiệp nhỏ không có, hoặc không còn các bất động sản hay tài sản giá trị cao để thế chấp. Với DNNVV, hồ sơ tài chính chưa minh bạch cũng là vấn đề, thậm chí nhiều doanh nghiệp vẫn còn giữ thói quen “hai sổ” - một để nộp thuế, một để... nội bộ tự hiểu với nhau - và tất yếu gây khó khăn cho ngân hàng trong quá trình thẩm định rủi ro. Bên cạnh đó, mô hình kinh doanh chưa rõ ràng, khiến doanh nghiệp khó chứng minh khả năng trả nợ với ngân hàng. Ngoài ra, quy trình xét duyệt vay vốn của các ngân hàng dù đã được số hóa và thuận lợi hơn rất nhiều, song cũng không thể dễ dãi, “thiếu chuẩn” bởi rủi ro nợ xấu và an toàn hệ thống… Nhiều doanh nghiệp vì vậy có thể bị từ chối ngay từ “vòng gửi xe” nếu không đáp ứng các điều kiện giải ngân.

Trong bối cảnh đó, một hình thức cung ứng tín dụng đang được các bên tham gia sử dụng hiệu quả và ngày càng phổ biến: Cho vay theo chuỗi cung ứng. Dù đây không phải là một ý tưởng quá mới lạ, nhưng chưa thực sự được khai thác nhiều tại Việt Nam. Tại hội thảo “Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân” do Thời báo Ngân hàng tổ chức mới đây, cho vay theo chuỗi cung ứng hay cho vay theo mô hình liên kết theo chuỗi giá trị cũng là vấn đề được nhiều chuyên gia, đại diện các tổ chức đề cập.

Theo đó, các chuyên gia chung nhận định, cho vay theo chuỗi có tiềm năng rất lớn để phát triển, đặc biệt nếu các doanh nghiệp lớn đầu chuỗi có thể đứng ra “bảo lãnh” cho doanh nghiệp nhỏ trong chuỗi, để các ngân hàng yên tâm và có cách đánh giá rủi ro linh hoạt hơn trong cho vay. Ông Nguyễn Kim Hùng - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Kim Nam chia sẻ, doanh nghiệp rất mong muốn các doanh nghiệp đầu chuỗi cung ứng có thể như một đại lý ngân hàng của các NHTM, và có cách nào đó để ngân hàng có thể cho các doanh nghiệp trong chuỗi vay nhưng các doanh nghiệp lớn phải chịu trách nhiệm vì là “đầu chuỗi”, thì lúc đó các DNNVV sẽ được sử dụng chung với hạn mức của doanh nghiệp lớn… Nếu làm được như thế bên đi vay sẽ không cần phải có tài sản đảm bảo mà có thể được xem thế chấp bằng quyền phải thu.

Thực tế, đã có những mô hình tín dụng theo chuỗi liên kết thành công tại Việt Nam. Đơn cử, ngược dòng thời gian trở về 13 năm trước, mô hình thí điểm cho vay liên kết theo chuỗi giá trị trồng, bán và xuất khẩu hoa ở Lâm Đồng đã thành công. Những yếu tố giúp thành công của chuỗi liên kết này là có nước ngoài vào đầu tư công nghệ và quản trị. Quan trọng hơn, tất cả những ai tham gia vào chuỗi liên kết đều có lợi ích nên rất gắn bó với chuỗi. Ngược lại khi lợi ích đó lỏng lẻo, cũng là nguyên nhân chính khiến 20 mô hình thí điểm cho vay theo chuỗi liên kết khác đã thất bại.

Theo Phó Thống đốc Thường trực NHNN Đào Minh Tú, để chuỗi liên kết thành công, tất cả các bên tham gia phải có lợi ích gắn bó, dù chưa có ràng buộc pháp lý thì cũng cần cam kết về quyền lợi. Phó Thống đốc khẳng định, ngành Ngân hàng rất mong muốn triển khai cho vay theo chuỗi không cần tài sản đảm bảo, dựa trên dòng tiền, bởi điều này mang lại lợi ích lớn cho nền kinh tế, doanh nghiệp và ngân hàng. Tuy nhiên, hiệu quả của mô hình này phụ thuộc vào sự cam kết, trách nhiệm và lợi ích hài hòa giữa các thành viên trong chuỗi, cũng như vai trò điều phối của Nhà nước.

Ông lấy ví dụ về Chương trình cho vay một triệu hecta lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long đã thí điểm gần hai năm qua cho thấy hiệu quả rõ rệt khi tất cả các bên trong chuỗi đều có lợi ích. “Nếu những mô hình như vậy được nhân rộng sẽ rất có lợi cho doanh nghiệp và nền kinh tế. Để phát triển bền vững, các doanh nghiệp cần liên kết theo chuỗi giá trị, theo tinh thần “muốn đi xa phải đi cùng nhau”, Phó Thống đốc nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, mặc dù cho vay theo chuỗi cung ứng có thể giúp DNNVV dễ dàng tiếp cận vốn hơn, nhưng bản thân doanh nghiệp cũng cần chủ động thay đổi để phù hợp với mô hình này. Trong đó, minh bạch tài chính là điều kiện tiên quyết. Đã đến lúc doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống báo cáo tài chính minh bạch, có kiểm toán độc lập. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tăng uy tín với ngân hàng mà còn tạo điều kiện thuận lợi hơn khi tham gia các chuỗi cung ứng lớn. Bên cạnh đó, việc xây dựng quan hệ chặt chẽ với các doanh nghiệp đầu chuỗi cũng vô cùng quan trọng. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần chứng minh được dòng tiền ổn định.

Khi đó, tin rằng vấn đề không có tài sản đảm bảo sẽ không còn là câu chuyện lớn. Nhưng ít nhất, ngân hàng phải thấy được rằng dòng tiền của doanh nghiệp đang vận hành một cách đều đặn và có triển vọng phát triển trong tương lai. Câu hỏi muôn thuở “làm sao vay được vốn?” của không ít các chủ DNNVV vì thế sẽ sớm có lời giải. Chỉ khi tất cả các bên cùng thay đổi, cùng nỗ lực, dòng vốn mới có thể thực sự chảy đúng hướng, giúp khu vực kinh tế tư nhân cất cánh mạnh mẽ trong thời gian tới.