Bao giờ mới hết tình trạng chặt - trồng?

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp) tuần qua đã ban hành gấp văn bản chỉ đạo ngành nông nghiệp cả nước, yêu cầu lập tức kiểm soát tình trạng phát triển nóng cây sầu riêng và nghiêm túc thực hiện Chỉ thị số 8084/CT-BNN-TT về việc phát triển bền vững sản xuất cây sầu riêng và chanh leo đã được Bộ ban hành vào cuối tháng 11 năm ngoái.

Theo số liệu thống kê của ngành nông nghiệp các địa phương khu vực Tây Nguyên và các tỉnh phía Nam, tính đến tuần cuối của tháng 2/2023, đã có hàng trăm nghìn hecta hồ tiêu, cà phê, mít, nhãn, thanh long… đã bị người dân chặt bỏ để trồng mới các vườn sầu riêng. Một số địa phương khu vực Đồng bằng sông Cửu Long còn phá bỏ một phần diện tích đất lúa để chuyển sang trồng sầu riêng khiến cho diện tích cây ăn trái này tăng lên đột biến, gấp nhiều lần quy hoạch.

Ảnh minh họa.

Có thể nói điệp khúc trồng - chặt đã được nhắc đi nhắc lại đối với nền nông nghiệp nước ta hàng chục năm qua. Tuy nhiên, thực trạng này chưa bao giờ được xử lý một cách triệt để. Được mùa mất giá, được giá mất mùa vì thế liên tục tái diễn, từ cây trồng này đến cây trồng khác, từ năm này qua năm khác mà không có loại thuốc nào đặc trị dứt điểm.

Thực tế vào những năm 2000, cây cà phê ở Tây Nguyên từng được gọi là cây thoát nghèo với sự phát triển nhanh chóng ở các địa phương như Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Lâm Đồng. Kế đó, cây hồ tiêu và cao su những năm 2011-2013 cũng được ví là vàng đen, vàng trắng của nhiều người dân khu vực Đông Nam bộ, khiến mỗi năm có hàng nghìn tỷ đồng được người dân và doanh nghiệp đổ vào các vườn cây, vùng trồng quy mô lớn.

Tuy nhiên, mỗi loại cây trồng đều chỉ tồn tại được một thời gian rất ngắn. Giá cà phê, hồ tiêu, cao su, hạt điều, thanh long, mít thái… nhiều năm trở lại đây lên xuống như một chu kỳ hình sin nghiệt ngã với người trồng ở khắp các vùng miền. Tình trạng nông sản ùn ứ tại các cửa khẩu tái diễn từng năm gần như chưa có cách giải quyết chủ động.

Thực tế, sau mỗi lần “đắt đồng ế chợ”, các bộ, ban, ngành và địa phương lại ngồi họp với nhau để bàn cách giải quyết. Những giải pháp như: quy hoạch vùng trồng; thay đổi tư duy sản xuất từ thông thường sang VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ; tạo liên kết chuỗi, chế biến sâu, đáp ứng các quy chuẩn sản xuất quốc tế và xuất khẩu chính ngạch năm nào cũng được đưa ra như những khẩu hiệu. Thế nhưng, tình hình vẫn không cải thiện được bao nhiêu.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân chủ yếu do cơ chế để nông dân tiếp cận thị trường đang rất yếu. Dù đã xuất hiện các mô hình chuỗi giá trị nhằm thúc đẩy quá trình tiếp cận nhanh hơn với thị trường nhưng lại chưa được hình thành đồng đều ở các địa phương.

Bên cạnh đó, đa phần người nông dân hiện vẫn đang sản xuất theo kinh nghiệm, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, sản phẩm chủ yếu là sơ chế, không có thường hiệu... khâu tiêu thụ cũng còn nhiều bất cập, phụ thuộc quá nhiều vào các thương lái, trong khi đó rủi ro về thị trường luôn lớn và tiềm ẩn mọi thời điểm. Ngoài một số ít nông dân và hợp tác xã nông nghiệp may mắn được tham gia vào các chuỗi liên kết sản xuất lớn của doanh nghiệp được bao tiêu sản phẩm thì bài toán tiêu thụ là đau đầu nhất mà người nông dân phải đối mặt. Chính những vấn đề trên khiến người nông dân thường xuyên đối mặt với tình trạng được mùa mất giá và khi giá cả xuống quá thấp, không đủ bù đắp chi phí sẽ lặp lại điệp khúc chặt - trồng.

Từ thực tế quan sát ở nhiều vùng nông sản phía Nam trong vòng hơn 10 năm trở lại đây, có thể thấy rằng dù là sản xuất VietGAP, GlobalGAP, hay sản xuất hữu cơ, “ba giảm ba tăng”, đáp ứng những tiêu chuẩn của Hoa Kỳ, Nhật Bản và EU cũng đã có hàng nghìn mô hình trang trại, nhà vườn, hợp tác xã triển khai. Thị trường đầu ra cho các sản phẩm nông sản chất lượng cũng không suôn sẻ. Đã có những vụ việc xin trả lại chứng nhận VietGAP, GlobalGAP vì phải bán dưới mức giá thành ở nhiều hợp tác xã. Việc doanh nghiệp liên kết bẻ kèo, không thu mua theo giá đã cam kết cũng không phải hiếm gặp. Người nông dân đơn độc, tự bơi trên mảnh ruộng, cánh đồng xin đừng nói họ ngại khó, ngại khổ!

Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, logistics đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Muốn đẩy mạnh tiêu thụ, đặc biệt là xuất khẩu nông sản, đẩy mạnh tính cạnh tranh của các giá trị nông sản thì cần tập trung hơn nữa ở mảng này. Trước hết là cần đầu tư đầy đủ các hệ thống kho lạnh, vận chuyển lạnh...