Biến động thị trường và áp lực doanh nghiệp ngành cà phê phải "chuyển mình"

Giá tăng nhưng không bền

Thị trường cà phê quốc tế từ đầu năm 2025 đến nay chứng kiến những đợt tăng giá kỷ lục, nhưng đồng thời cũng thể hiện rõ sự bất ổn khó lường. Theo thống kê, giá robusta trên sàn London từng vọt lên mức 4.522 USD/tấn vào giữa tháng 6/2025, đây là mức giá cao nhất trong nhiều năm trở lại đây, trước khi rơi xuống gần 3.900 USD/tấn chỉ sau vài phiên. Tại Việt Nam, giá cà phê nhân xô tại Tây Nguyên cũng điều chỉnh mạnh từ 130.000 đồng/kg (đầu tháng 5) xuống dưới 95.000 đồng/kg (cuối tháng 6).

Nguyên nhân chính đến từ các yếu tố ngoài sản xuất như: sương giá tại Brazil, lo ngại nguồn cung thiếu hụt, biến động tỷ giá USD, xung đột vận tải tại Biển Đỏ, và đặc biệt là hoạt động đầu cơ trên các sàn giao dịch kỳ hạn.

Giá cà phê thế giới có xu hướng tăng nhưng thiếu bền vững

Theo ông Trần Thanh Hải, chuyên gia trong lĩnh vực xuất khẩu nông sản, đây là thị trường quá nhạy cảm với tin tức. Chỉ một thông tin thời tiết ở Brazil cũng có thể khiến giá cà phê tăng 200-300 USD/tấn trong một ngày. Doanh nghiệp nào không chuẩn bị sẵn chiến lược dài hạn sẽ dễ bị cuốn vào vòng xoáy giá cả, mất kiểm soát dòng tiền.

Việt Nam hiện là quốc gia xuất khẩu cà phê robusta lớn nhất thế giới, với sản lượng khoảng 1,8 -1,9 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, đến nay có tới hơn 85% khối lượng vẫn là cà phê nhân thô. Theo báo cáo của Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), mặc dù kim ngạch xuất khẩu cà phê năm 2024 đạt trên 4,2 tỷ USD, mức cao nhất từ trước đến nay, nhưng giá trị gia tăng lại rất thấp so với tiềm năng.

Ông Nguyễn Hữu Tự, Giám đốc một doanh nghiệp chế biến tại Đắk Lắk cho biết, nếu chỉ xuất khẩu cà phê nhân thô, doanh nghiệp Việt phụ thuộc hoàn toàn vào giá quốc tế, không có khả năng điều phối thị trường. Trong khi đó, cà phê rang xay hay hòa tan có giá bán cao hơn từ 2 đến 4 lần, ổn định hơn và dễ xây dựng thương hiệu.

Không ít doanh nghiệp thừa nhận việc thiếu công nghệ chế biến, khó tiếp cận vốn tín dụng và thị trường đầu ra chưa bền vững là những rào cản lớn trong việc đầu tư chế biến sâu. Ngoài ra, hệ sinh thái hỗ trợ như phòng kiểm định chất lượng, logistics lạnh, marketing sản phẩm... vẫn còn manh mún, thiếu liên kết.

Chế biến sâu là hướng đi "sống còn" của doanh nghiệp

Trước thực tế trên, cả cơ quan quản lý và các chuyên gia đều đồng thuận rằng gia tăng chế biến sâu là chìa khóa để ngành cà phê thoát khỏi thế yếu. Chiến lược phát triển ngành hàng cà phê đến năm 2030 đã xác định rõ mục tiêu là nâng tỷ lệ cà phê chế biến lên 30%, đưa giá trị xuất khẩu đạt 6 - 7 tỷ USD/năm.

Theo TS. Nguyễn Đình Tùng, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nông sản Việt Nam, cần nhìn nhận rằng Việt Nam không thể cạnh tranh bằng sản lượng mãi được. Thị trường thế giới ngày càng khắt khe, người tiêu dùng chú trọng cà phê hữu cơ, truy xuất nguồn gốc và sản phẩm có giá trị cảm xúc, đây là điều mà chế biến sâu hoàn toàn có thể làm được.

Doanh nghiệp Việt cần tập trung chế biến sâu

Để thực hiện được mục tiêu này, các doanh nghiệp cần tăng đầu tư cho công nghệ chế biến, đặc biệt là các nhà máy sản xuất cà phê hòa tan, cà phê chiết xuất lạnh, bột espresso…; Xây dựng vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu về chứng nhận như Rainforest Alliance, Fairtrade, UTZ…; Hỗ trợ tiếp cận tín dụng ưu đãi, vốn đầu tư dài hạn cho doanh nghiệp chế biến và xây dựng thương hiệu; Thành lập các cụm công nghiệp chuyên biệt về cà phê, kết nối từ nông dân - chế biến - thương mại – logistics; Mở rộng thị trường xuất khẩu chế biến sâu sang các quốc gia có xu hướng tiêu dùng cao cấp như Hàn Quốc, Nhật Bản, UAE, Đức...

Sự tăng giá của cà phê hiện tại mang lại cơ hội nhưng cũng ẩn chứa nhiều rủi ro nếu doanh nghiệp Việt chỉ nhìn ngắn hạn. Để phát triển bền vững, ngành cà phê Việt Nam không thể dừng ở xuất khẩu nguyên liệu mà phải bước lên nấc thang giá trị cao hơn bằng chế biến sâu, phát triển thương hiệu và đa dạng hóa thị trường. Đây là con đường đòi hỏi đầu tư lớn và tầm nhìn dài hạn, nhưng là lựa chọn không thể trì hoãn nếu muốn cà phê Việt vươn lên xứng tầm quốc tế.