Cơ chế đặc thù sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện mục tiêu 1 triệu căn nhà ở xã hội

Quốc hội khóa XV đã nghe Chính phủ trình bày Tờ trình về dự thảo Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội

Sẽ thành lập Quỹ Nhà ở quốc gia

Chính phủ khẳng định rằng việc ban hành Nghị quyết thí điểm là cần thiết để thể chế hóa các chủ trương của Đảng, đặc biệt là Chỉ thị số 34/CT-TW ngày 24/5/2024 của Ban Bí thư, yêu cầu hoàn thành ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội cho người thu nhập thấp và công nhân khu công nghiệp vào năm 2030. Dự thảo Nghị quyết đề xuất các cơ chế đặc thù nhằm rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục hành chính, đa dạng hóa nguồn lực tài chính và đơn giản hóa quy trình đầu tư, từ đó thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội, nhà lưu trú công nhân và nhà ở cho lực lượng vũ trang nhân dân. Chính phủ nhấn mạnh, nghị quyết sẽ tạo điều kiện cho các địa phương và doanh nghiệp triển khai dự án hiệu quả hơn, đáp ứng nhu cầu cấp bách về chỗ ở cho người lao động, đặc biệt trong bối cảnh sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Một trong những nội dung trọng tâm là thành lập Quỹ Nhà ở quốc gia, hoạt động như quỹ tài chính ngoài ngân sách, được hình thành từ ngân sách nhà nước, từ nguồn hỗ trợ tự nguyện, đóng góp của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, và các nguồn thu hợp pháp như bán nhà ở thuộc tài sản công. Chính phủ cho rằng, quỹ này sẽ đảm bảo nguồn vốn dài hạn, bền vững để đầu tư xây dựng, tạo lập quỹ nhà ở xã hội cho thuê, thuê mua, đặc biệt cho cán bộ, công chức, viên chức và người lao động. Hiện nay, các quỹ tài chính địa phương như Quỹ phát triển nhà ở TP. Hồ Chí Minh đã đạt kết quả tích cực, nhưng thiếu vốn bổ sung, khiến việc phát triển nhà ở xã hội chưa bền vững. Quỹ Nhà ở quốc gia sẽ khắc phục hạn chế này, hỗ trợ các địa phương và doanh nghiệp triển khai dự án hiệu quả hơn.

Dự thảo nghị quyết cũng đề xuất cắt giảm thủ tục hành chính, như bỏ đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư, cho phép Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hoặc Bộ Quốc phòng, Bộ Công an chấp thuận chủ trương đầu tư; đồng thời giao chủ đầu tư, giảm thời gian thực hiện từ 280 ngày xuống còn 75 ngày. Ngoài ra, Chính phủ đề xuất bỏ bước lập, thẩm định, phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch chi tiết, tiết kiệm 65 ngày, và miễn thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi, miễn giấy phép xây dựng cho công trình áp dụng thiết kế mẫu, giảm từ 15-35 ngày.

Đối với các dự án sử dụng vốn đầu tư công hoặc tài chính công đoàn, việc áp dụng chỉ định thầu rút gọn giúp tiết kiệm 45-105 ngày. Chính phủ nhấn mạnh rằng, các cơ chế này sẽ rút ngắn 70-100% thời gian thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp và địa phương.

Về xác định giá bán, giá thuê mua nhà ở xã hội, Chính phủ đề xuất cho phép chủ đầu tư tự xây dựng và phê duyệt giá, thuê tư vấn thẩm tra, thay vì cơ quan nhà nước thẩm định, cắt giảm 30-90 ngày. Sau khi hoàn thành công trình, chủ đầu tư phải kiểm toán, quyết toán và gửi cơ quan chuyên môn kiểm tra, đảm bảo không thu thêm nếu giá kiểm toán cao hơn giá hợp đồng, đồng thời hoàn trả chênh lệch nếu giá thấp hơn. Chính phủ cũng đề xuất điều kiện linh hoạt hơn về nhà ở để thụ hưởng chính sách, cho phép người có nhà ở cách nơi làm việc từ 30 km trở lên được mua, thuê mua nhà ở xã hội gần nơi làm việc, đáp ứng nhu cầu của người lao động tại các tỉnh có địa giới rộng hoặc chịu ảnh hưởng từ sáp nhập hành chính.

Chính phủ đề xuất cho phép doanh nghiệp, cơ quan hành chính nhà nước, và đơn vị sự nghiệp công lập thuê nhà ở xã hội để bố trí cho người lao động, cán bộ, công chức, viên chức, khắc phục tình trạng thiếu chỗ ở chất lượng cho công nhân khu công nghiệp.

Về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, Chính phủ đề nghị sử dụng linh hoạt ngân sách nhà nước và hoàn trả kinh phí cho chủ đầu tư tự nguyện ứng trước hoặc có quyền sử dụng đất, đảm bảo công bằng giữa các nhà đầu tư và giảm chi phí dự án. Các quy định chuyển tiếp được thiết kế để xử lý các dự án đang triển khai, đảm bảo không gián đoạn và phù hợp với Luật Nhà ở năm 2023.

Đảm bảo minh bạch và khả thi

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tán thành sự cần thiết ban hành Nghị quyết, cho rằng các cơ chế đặc thù sẽ tháo gỡ vướng mắc, thu hút doanh nghiệp và đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà ở xã hội, góp phần nâng cao phúc lợi cho người thu nhập thấp, công nhân, và lực lượng vũ trang nhân dân. Ủy ban đánh giá cao sự khẩn trương của Chính phủ trong việc tiếp thu ý kiến từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội và hoàn thiện dự thảo, nhưng nhấn mạnh cần bổ sung các cơ chế kiểm soát để phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực, đảm bảo chất lượng công trình và sử dụng hiệu quả nguồn lực nhà nước.

Ủy ban đề nghị làm rõ cơ sở chính trị và thực tiễn của ba chính sách mới về xác định giá bán, điều kiện nhà ở, và hoàn trả kinh phí bồi thường, vì các nội dung này chưa được đề cập trong Kết luận của Bộ Chính trị tại Văn bản số 13848-CV/VPTW ngày 18/3/2025. Ủy ban cho rằng các chính sách này có tác động lớn đến nguồn lực nhà nước, quyền lợi doanh nghiệp và người dân, nên cần báo cáo cấp có thẩm quyền để đảm bảo cơ sở pháp lý. Ủy ban cũng yêu cầu bổ sung quy định về cơ chế giám sát, hậu kiểm và xử lý vi phạm, tránh trục lợi chính sách, như yêu cầu của Chỉ thị số 34/CT-TW về phòng, chống lãng phí.

Về Quỹ Nhà ở quốc gia, Ủy ban tán thành việc thành lập quỹ ngoài ngân sách, nhưng băn khoăn về nguồn thu từ bán nhà ở thuộc tài sản công, vì điều này có thể xung đột với Luật Ngân sách nhà nước. Đồng thời đề nghị làm rõ địa vị pháp lý, chức năng của quỹ, đặc biệt là khả năng làm chủ đầu tư, và đảm bảo không trùng lặp với nhiệm vụ chi của ngân sách. Ủy ban cũng yêu cầu xây dựng cơ chế huy động nguồn lực xã hội hóa, tránh phụ thuộc quá mức vào ngân sách nhà nước, phù hợp với Chỉ thị số 34/CT-TW.

Đối với cơ chế giao chủ đầu tư không qua đấu thầu, Ủy ban ủng hộ việc rút ngắn thủ tục, nhưng đề nghị bổ sung tiêu chí lựa chọn cụ thể, chặt chẽ, như kinh nghiệm hoàn thành dự án và năng lực tài chính rõ ràng, để đảm bảo công bằng và chất lượng. Việc cắt giảm thủ tục đầu tư xây dựng cần đi đôi với cơ chế kiểm định chất lượng công trình, tránh rủi ro gây thiệt hại cho Nhà nước và người dân. Về hoàn trả kinh phí bồi thường, Ủy ban đề nghị quy định thời điểm hoàn trả sau khi dự án hoàn thành, tránh thất thoát nếu chủ đầu tư vi phạm, và báo cáo Bộ Chính trị để thống nhất…