Công nghệ chiến lược - chìa khóa để đất nước vươn mình

Cần phải nhìn nhận rằng, khát vọng làm chủ công nghệ, đặc biệt là công nghệ chiến lược luôn là mong ước của mọi quốc gia trên thế giới và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Trong đó, công nghệ chiến lược là những công nghệ có vai trò quan trọng đặc biệt, có khả năng tạo ra sự đột phá, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh, củng cố vị thế và đảm bảo an ninh quốc gia.

Được biết, cơ sở pháp lý cho vấn đề này đã được Quốc hội thông qua. Ngày 27/6/2025, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được thông qua, lần đầu xác lập rõ khái niệm “công nghệ chiến lược” và chuyển cách quản lý từ kiểm soát đầu vào sang đánh giá kết quả đầu ra. Luật đã tăng quyền tự chủ, cho phép tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ được sở hữu kết quả để thương mại hóa; người nghiên cứu được hưởng tối thiểu 30% thu nhập phát sinh từ thương mại hóa và được miễn, giảm thuế thu nhập cá nhân đối với khoản này.

Làm chủ công nghệ chiến lược để nâng tầm vị thế quốc gia

Chính phủ cũng đã ban hành danh mục định hướng để tập trung nguồn lực. Ngày 12/6/2025, Thủ tướng ký Quyết định 1131/QĐ-TTg xác định 11 nhóm công nghệ chiến lược và 35 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược. Danh mục này là căn cứ để các bộ, ngành phân công chủ trì, lập chương trình hành động và đánh giá kết quả theo từng sản phẩm cụ thể, thay vì dàn trải.

Hiện thực hóa chủ trương đó, Bộ Khoa học và Công nghệ đã trình phương án chọn một số sản phẩm ưu tiên để làm ngay. Theo thông tin tại cuộc họp báo thường kỳ vào tháng 7, Bộ cho biết trình Chính phủ lựa chọn 3 sản phẩm công nghệ chiến lược cấp thiết, rút từ danh sách 6 hướng gồm: thiết bị mạng di động 5G chuẩn ORAN; mô hình ngôn ngữ lớn và trợ lý ảo tiếng Việt; robot di động tự hành; nền tảng blockchain truy xuất nguồn gốc; thiết bị bay không người lái (UAV); và AI camera xử lý tại biên. Sau khi Thủ tướng phê duyệt, mỗi sản phẩm sẽ có đề án riêng nêu rõ đầu ra, lộ trình, nguồn lực và cơ chế hỗ trợ để đi đến thương mại hóa.

Phương thức triển khai đang chuyển mạnh sang “đặt hàng theo bài toán”. Bộ đã tổ chức các đoàn công tác làm việc trực tiếp với nhiều viện, trường, doanh nghiệp tại Hà Nội và TP.HCM để xác định sản phẩm, quy mô đầu tư và khả năng tham gia. Đồng thời, Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (NAFOSTED) được điều chỉnh quy trình theo hướng khi nhiệm vụ được duyệt và có đơn vị đủ điều kiện chủ trì thì giải ngân ngay, không phụ thuộc chu kỳ ngân sách năm. Đây là thay đổi nhằm rút ngắn thời gian từ ý tưởng đến triển khai, tăng tính liên kết với nhu cầu thực tiễn.

Vụ Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ lý giải, thay vì chờ đề xuất từ cơ sở, Bộ chủ động đặt hàng nhiệm vụ gắn với nhu cầu của Nhà nước và thị trường; đã có hàng chục đơn vị được Bộ làm việc để thống nhất nội dung đặt hàng. Bên cạnh đó, Bộ đang xây dựng “Đề án quốc gia phát triển công nghệ chiến lược đến năm 2030, tầm nhìn 2035”, gồm 11 chương trình thành phần tương ứng 11 nhóm công nghệ; và “Đề án phát triển hệ thống trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm trọng điểm dùng chung” theo mô hình mở, hợp tác công - tư.

Hợp tác quốc tế được thúc đẩy tại các lĩnh vực công nghệ trọng điểm cũng đang được triển khai mạnh mẽ theo hướng gắn trực tiếp với các khâu thiếu hụt của Việt Nam như nhân lực, công cụ thiết kế và vật liệu. Chiều 28/4/2025 tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru đồng chủ trì Diễn đàn hợp tác về công nghiệp chiến lược, công nghệ cao, chuyển đổi xanh và bán dẫn. Tại đây, phía Nhật Bản công bố chương trình đào tạo kỹ sư bán dẫn tại Trường Đại học Việt - Nhật; tiếp nhận đào tạo 250 tiến sĩ trong lĩnh vực bán dẫn; đồng thời hỗ trợ Việt Nam về giảm phát thải carbon và sản xuất silicon đa tinh thể phục vụ công nghiệp bán dẫn. Những nội dung này đi thẳng vào hai nhu cầu trọng yếu: nhân lực chuyên sâu và vật liệu đầu vào.

Hay mới đây, vào ngày 18/8/2025, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) phối hợp Đại sứ quán Anh tổ chức “Diễn đàn Bán dẫn Việt Nam - Vương quốc Anh” tại Hà Nội, có sự tham gia của ARM, Oxford Instruments, Renishaw và các cơ sở đào tạo hai nước. ARM giới thiệu chương trình Flex Access, hỗ trợ trường, viện tiếp cận bộ công cụ thiết kế chip; các đại học Anh - Việt bàn hợp tác đào tạo, nghiên cứu chung và doanh nghiệp hai bên trao đổi khả năng kết nối vốn cho dự án công nghệ. Với những nền tảng này, Việt Nam có thêm điều kiện để tiến dần từ các khâu lắp ráp sang thiết kế, kiểm thử và vật liệu, đây là những khâu có giá trị gia tăng cao hơn.

Dù vậy, cần thấy rằng trong các cơ chế hợp tác quốc tế, như với Nhật Bản hay Vương quốc Anh, mở thêm cánh cửa để Việt Nam tiếp cận công cụ, chuẩn mực và công nghệ lõi. Nhưng theo các chuyên gia, khả năng tận dụng những cơ hội này đến đâu lại phụ thuộc trực tiếp vào năng lực con người trong nước. Muốn chuyển từ tiếp nhận sang làm chủ, Việt Nam cần đội ngũ kỹ sư, nhà nghiên cứu đủ năng lực để hấp thụ công nghệ mới và triển khai trong điều kiện của mình.

Được biết, hiện các cơ quan quản lý cũng đưa ra nhiều chính sách thu hút và trọng dụng nhân tài. Từ đề án bố trí nhà ở công vụ, lương vượt khung, đến các chương trình học bổng cho sinh viên, nghiên cứu sinh theo học ngành khoa học cơ bản và công nghệ trọng điểm, mục tiêu là tạo môi trường đủ sức cạnh tranh để giữ và thu hút nhân lực giỏi. Khi chính sách nhân tài gắn kết với hợp tác quốc tế về đào tạo và chuyển giao công nghệ, Việt Nam có thể xây dựng nền nhân lực “lõi” phục vụ cho toàn bộ chiến lược công nghệ trong giai đoạn tới.

Có thể thấy, từ những bước đi về thể chế, sản phẩm ưu tiên, hợp tác quốc tế và chính sách nhân tài cho thấy quyết tâm của Việt Nam trong việc làm chủ công nghệ chiến lược. Vấn đề còn lại là tổ chức thực thi hiệu quả, biến cơ hội thành kết quả cụ thể. Nếu kiên trì đúng hướng, công nghệ chiến lược sẽ trở thành động lực then chốt đưa đất nước tiến nhanh hơn trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa.