Hệ thống KRX và mô hình CCP: Động lực cho nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam

Nền tảng đồng bộ hóa và định hướng phát triển bền vững

Việc vận hành hệ thống công nghệ thông tin KRX đánh dấu một bước ngoặt trong sự phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam. Hệ thống này được áp dụng đồng bộ cho các Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Tổng Công ty Lưu ký và Thanh toán bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC). Điểm nổi bật của KRX là khả năng đồng bộ hóa toàn bộ nền tảng công nghệ giữa các sở giao dịch, VSDC, ngân hàng thanh toán, các công ty chứng khoán, ngân hàng lưu ký, giám sát và các thành viên tham gia thị trường. Sự đồng bộ này tạo ra một hệ sinh thái giao dịch thống nhất, giảm thiểu rủi ro kỹ thuật và nâng cao hiệu quả vận hành.

Theo ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng Thành viên VSDC, hệ thống KRX không chỉ là một bước tiến công nghệ, mà còn là nền tảng để triển khai các sản phẩm và dịch vụ mới, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Với mục tiêu nâng hạng thị trường theo chuẩn FTSE Russell vào tháng 9 này, KRX đóng vai trò cốt lõi trong việc đảm bảo tính minh bạch, ổn định và khả năng xử lý các giao dịch quy mô lớn. Hệ thống hỗ trợ chiến lược phát triển thị trường đến năm 2030, tạo điều kiện cho các cải cách quan trọng về quản trị rủi ro và mở rộng các sản phẩm tài chính.

Hiện nay, thị trường chứng khoán Việt Nam vận hành bốn phân khúc chính với các mô hình thanh toán khác nhau. Thị trường cổ phiếu áp dụng mô hình thanh toán bù trừ đa phương. Thị trường trái phiếu Chính phủ sử dụng mô hình thanh toán tổng tức thời thông qua Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước. Thị trường chứng khoán phái sinh, từ khi ra mắt vào năm 2017, đã áp dụng mô hình thanh toán bù trừ đối tác trung tâm. Cuối cùng, thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ sử dụng mô hình thanh toán tổng tức thời thông qua Vietcombank. Hệ thống KRX cho phép tích hợp các mô hình này, tạo tiền đề để triển khai mô hình CCP cho thị trường cơ sở, bao gồm cổ phiếu và các sản phẩm quỹ, nhằm đáp ứng yêu cầu của các tổ chức đánh giá quốc tế như FTSE Russell và MSCI.

Hệ thống KRX cũng mở ra cơ hội triển khai các sản phẩm tài chính mới, như giao dịch trong ngày, bán chứng khoán trở về và bán khống. Tuy nhiên, ông Sơn nhấn mạnh, việc triển khai các sản phẩm này đòi hỏi sự hoàn thiện về cả công nghệ và khung pháp lý. Trong 3 tháng vận hành, hệ thống KRX đã chứng minh sự ổn định, đặc biệt khi xử lý khối lượng giao dịch kỷ lục hơn 3 tỷ USD trong phiên ngày 28/7, đánh dấu cột mốc lớn nhất trong 25 năm hoạt động của thị trường chứng khoán Việt Nam. Để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng đột biến, VSDC và các cơ quan quản lý đang nâng cấp máy chủ và phần mềm, đảm bảo dung lượng hệ thống đủ sức đáp ứng các yêu cầu giao dịch trong tương lai.

Hệ thống công nghệ thông tin KRX cùng với kế hoạch triển khai mô hình thanh toán bù trừ đối tác trung tâm (CCP), được kỳ vọng sẽ đồng bộ hóa công nghệ, nâng cao tính minh bạch và quản trị rủi ro.

Chìa khóa nâng hạng thị trường và quản trị rủi ro

Mô hình thanh toán bù trừ đối tác trung tâm (CCP) là trọng tâm trong kế hoạch nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam. Theo ông Nguyễn Sơn, mô hình CCP là yếu tố then chốt để đáp ứng các tiêu chuẩn của MSCI, vốn yêu cầu CCP như một điều kiện bắt buộc. Trên thế giới, khoảng 80% thị trường áp dụng mô hình CCP, giúp quản trị rủi ro đa tầng và loại bỏ rủi ro hủy giao dịch. Trong mô hình này, tổ chức CCP đóng vai trò trung gian giữa bên mua và bên bán, đảm bảo tính an toàn và minh bạch của giao dịch.

Để triển khai CCP, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 68, cho phép bỏ yêu cầu ký quỹ đối với nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, hay còn gọi là cơ chế Non-Pre-Funded. Tuy nhiên, yêu cầu ký quỹ 100% vẫn được duy trì đối với nhà đầu tư cá nhân nước ngoài và nhà đầu tư trong nước, tạo ra sự chưa công bằng. Mô hình CCP sẽ xóa bỏ sự phân biệt này, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho tất cả nhà đầu tư. Từ năm 2017, mô hình CCP đã được áp dụng thành công cho thị trường phái sinh và VSDC đang hướng tới mở rộng mô hình này cho thị trường cổ phiếu và các sản phẩm quỹ.

VSDC dự kiến thành lập một công ty con trực thuộc, chuyên thanh toán bù trừ đối tác trung tâm. Công ty con này sẽ có tài sản riêng, giúp khu trú rủi ro trong phạm vi hoạt động thanh toán bù trừ, thay vì ảnh hưởng đến toàn bộ hoạt động của VSDC như đăng ký hay lưu ký. Dựa trên khung pháp lý của Luật Chứng khoán 2019 và Luật sửa đổi, bổ sung (Luật 56), lộ trình triển khai công ty con dự kiến hoàn thành vào quý I/ 2027. Quá trình này đòi hỏi khoảng một năm rưỡi để chuẩn bị các yêu cầu về pháp lý, tài chính và công nghệ, nhằm đảm bảo hệ thống CCP vận hành hiệu quả và bền vững.

Ngoài CCP, ông Sơn đề cập đến các sản phẩm mới như giao dịch trong ngày và bán chứng khoán trở về. Giao dịch trong ngày tiềm ẩn nhiều rủi ro, như kinh nghiệm từ thị trường Đài Loan (bắt đầu áp dụng từ năm 2014) hay thị trường Mỹ, nơi chỉ 10% nhà đầu tư đạt lợi nhuận từ sản phẩm này. Do đó, VSDC ưu tiên triển khai bán chứng khoán trở về trước, vì sản phẩm này ít rủi ro hơn. Với cơ chế này, nhà đầu tư có thể bán chứng khoán ngay từ sáng ngày T+2 sau khi lệnh mua được xác nhận, thay vì phải chờ đến 13h như hiện tại. Các lớp phòng vệ như quỹ vay thương mại từ VSDC và các quy định pháp lý chặt chẽ sẽ được áp dụng để giảm thiểu rủi ro.

VSDC cũng đang xem xét triển khai phiên giao dịch buổi trưa để giảm tải áp lực vào đầu giờ, khi lượng lệnh giao dịch thường rất lớn, gây ra tình trạng nghẽn hệ thống. Theo thông lệ quốc tế, nhiều thị trường có phiên giao dịch liên tục hoặc phiên sau giờ dành cho các định chế chuyên nghiệp. Việc bổ sung phiên giao dịch buổi trưa, cùng với nâng cấp dung lượng hệ thống, sẽ giúp thị trường chứng khoán Việt Nam hoạt động ổn định và hiệu quả hơn.

Ngoài ra, với các sản phẩm khác như sàn giao dịch tín chỉ carbon, dự kiến triển khai vào cuối năm nay hoặc đầu năm sau theo yêu cầu của Chính phủ, vốn nằm ngoài nền tảng KRX, nhưng sẽ được VSDC và các sở giao dịch phối hợp đầu tư để đáp ứng nhu cầu thị trường. Tuy nhiên, các sản phẩm như bán khống đòi hỏi thêm thời gian để hoàn thiện khung pháp lý và các quỹ phòng vệ rủi ro. Việc triển khai CCP cũng đặt ra thách thức khi chuyển trách nhiệm quản lý rủi ro sang các công ty chứng khoán, yêu cầu các công ty này thiết lập tiêu chí đánh giá và xếp hạng nhà đầu tư để quản lý rủi ro hiệu quả.