Khai thác titan, lợi bất cập hại

“Thảm họa” titan

Khai thác titan đang được xem là ngành siêu lợi nhuận. Nhưng thực tế cho thấy, phía sau việc khai thác titan ồ ạt đã và đang để lại những hậu quả nặng nề, đặc biệt đối với cuộc sống của người dân trên địa bàn có khoáng sản này. Tại xã Gio Mỹ, huyện Gio Linh, một trong những điểm nóng về khai thác titan ở Quảng Trị, kể từ khi CTCP Khoáng sản Hiếu Giang và sau đó là CTCP Khoáng sản Thanh Tâm bắt đầu tiến hành khai thác titan, cuộc sống của người dân nơi đây gặp nhiều khó khăn.

Môi trường bị huỷ hoại nghiêm trọng do khai thác titan

Ông Trần Tâm, người dân địa phương cho biết, trước đây địa điểm khai thác titan là nơi chăn thả trâu bò của cả vùng. Nay đất đai xáo trộn, tan hoang khiến cho cây cỏ không thể mọc, ảnh hưởng trực tiếp đến việc chăn thả gia súc của người dân. Cũng trước đây, cả làng dùng nước giếng khơi để sinh hoạt, sau vì ô nhiễm quá, không thể dùng được, nhiều nhà cắn răng bỏ tiền khoan đến cả chục cái giếng nhưng vẫn không ăn thua…

Chỉ tính riêng tại thôn An Mỹ, nguồn nước tưới cho hàng chục ha ruộng bị cạn kiệt, nhiễm phèn nặng nề. Từ khi “thảm họa” titan xảy ra, hoa màu ở đây không thể nào sinh trưởng được. Một mảnh ruộng mà bà con phải xuống giống mấy lần, đến kỳ thu hoạch thì rất khó khăn trong gặt hái vì cây còi cọc, không phát triển. Sản lượng lúa trước đây là 45 tạ/ha, nay chưa được 25 tạ/ha…

Nguy hại hơn, trong quá trình khai thác, tuyển quặng, các DN còn thải ra môi trường nhiều hóa chất độc hại khiến cá người dân nuôi bị chết, trâu bò uống nhầm phải nguồn nước bị ô nhiễm nhẹ thì sẩy thai, gầy sút, nặng thì mất mạng…

Đặc biệt, theo anh Lê Đức Hùng, Phó Trạm xá xã Gio Mỹ, mấy năm gần đây, số lượng những ca bệnh ngoài da, bệnh về mắt và nhất là bệnh ung thư tại địa bàn tăng vọt. Đơn cử, tại thôn Cẩm Phổ, xã Gio Mỹ vừa rồi có gia đình chồng mới mất vì ung thư thì vài tháng sau đó người vợ cũng nối gót vì căn bệnh quái ác này...

Doanh nghiệp có được ưu ái?

Cuộc sống đảo lộn, bệnh tật đe dọa… người dân địa phương nhiều lần gửi đơn kêu cứu lên các cấp chính quyền, yêu cầu ra quyết định dừng khai thác titan. Tuy nhiên, trái với nguyện vọng của người dân, UBND tỉnh Quảng Trị lại ra quyết định thu hồi đất sản xuất để cho CTCP Khoáng sản Hiếu Giang tiếp tục thuê thực hiện dự án khai thác titan tại huyện Gio Linh.

Theo đó, sẽ thu hồi 179.294 m2 đất rừng sản xuất, đất trồng cây hàng năm khác do UBND xã Gio Mỹ đang quản lý. Trong đó, đất rừng sản xuất là 96.992 m2; đất bằng trồng cây hàng năm khác là 82.302 m2…

Ông Nguyễn Văn Thái, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Gio Mỹ cho biết, DN Hiếu Giang đã khai thác titan ở địa phương từ năm 2008 trên diện tích khoảng 14 ha, sau này mở rộng diện tích lên 44 ha. Đến cuối năm 2013, DN này tạm ngừng khai thác và hiện đang hoàn tất các thủ tục cuối cùng để được thuê đất tiếp tục hoạt động khai thác trở lại…

Theo bảng tổng hợp giấy phép khoáng sản tại Quảng Trị, trên địa bàn hiện còn 4 giấy phép khai thác titan đang còn hiệu lực, đó là các giấy phép cho CTCP Khoáng sản Thanh Tâm với diện tích 14.2 ha; CTCP Khoáng sản Quảng Trị có diện tích 118 ha; Công ty TNHH Thống Nhất 156.83 ha; và CTCP Khoáng sản Hiếu Giang 241.8 ha.

Tính ra, có khoảng 534.07 ha đất sản xuất hoặc đất rừng ven biển đã và đang bị đào xới để tuyển quặng titan. Có DN được “ưu ái” cấp phép hoạt động có thời gian kéo dài đến năm 2025 (CTCP khoáng sản Hiếu Giang), đến năm 2021 (Công ty TNHH Thống Nhất)…

Trong khi đó, theo ông Dương Quốc Hoàn, Phó cục trưởng Cục Thuế tỉnh Quảng Trị, nguồn thuế những DN khai thác khoáng sản nói chung và DN titan nói riêng nộp vào ngân sách Nhà nước chẳng đáng là bao so với những hậu quả về lâu dài của việc khai thác khoáng sản mang lại. Ông Hoàn đề xuất, cần phải tăng thuế tài nguyên lên nữa vì nguồn tài nguyên thì có hạn.

Thu thuế chỉ 6 - 7% chẳng là gì so với nguồn lợi nhuận khổng lồ từ việc khai thác tài nguyên khoáng sản. Chưa nói đến chuyện, việc quản lý tận gốc sản lượng khai thác thực tế đối với khoáng sản là cực kỳ khó khăn…

Cơ sở vật chất còn những hạn chế nhất định, ngành công nghiệp chế biến tài nguyên chưa phát triển, trong khi khai thác khoáng sản titan lại cho lợi nhuận “khủng”, nên nhiều DN đã và đang ồ ạt lao vào “cơn bão titan”. Tuy nhiên, để có những biện pháp dài hơi nhằm duy trì sự bền vững về cả lợi ích kinh tế, dân sinh và môi trường rất cần sự quản lý chặt chẽ của các cấp chính quyền. Bên cạnh đó, ý kiến và quyền lợi chính đáng của người dân cũng cần phải được tôn trọng.

Bài và ảnh Hoài Phương