Khung pháp lý hoàn chỉnh mở đường cho tài chính số

Ảnh minh họa

Cuộc sống ngày nay không thể thiếu các dịch vụ trực tuyến. Chúng ta dần làm quen với môi trường trực tuyến: học tập, hội nghị, hội thảo, đọc tin tức, mua sắm, thanh toán các loại hóa đơn dịch vụ, bảo hiểm, chuyển tiền, đặt lịch hẹn khám chữa bệnh và cả quản lý tài chính, tài sản cá nhân, đầu tư,… Trên thực tế, chuyển đổi số đang diễn ra rất nhanh chóng trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống.

Từ một chuyến đi nghiên cứu, khảo sát về chuyển đổi số trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, ngân hàng ở Hàn Quốc mới đây do Viện Chiến lược phát triển kinh tế số (IDS) tổ chức, chúng tôi thấy rằng, thực ra hệ thống cơ sở pháp luật cho kinh tế số của Hàn Quốc cũng chỉ mới được xây dựng trong khoảng 6-7 năm trở lại đây. Theo Cơ quan giám sát tài chính Hàn Quốc (FSS), bắt đầu từ tháng 1/2015, Hàn Quốc cho phép chuyển tiền bằng phương thức thanh toán điện tử trả trước, tháng 11/2018 hình thành chuẩn mực thanh toán bằng QR code, tháng 2/2019 ban hành kế hoạch đổi mới sáng tạo hạ tầng thanh toán tài chính, tháng 12/2019 ứng dụng đầy đủ dịch vụ ngân hàng mở open banking và tới tháng 7/2020 ban hành Kế hoạch đổi mới sáng tạo toàn diện tài chính số.

Chỉ trong một thời gian ngắn, Hàn Quốc đã ban hành một loạt các luật làm cơ sở pháp lý để thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng. Đó là các luật về thanh toán điện tử; kinh doanh tài chính tín dụng đặc biệt; giao dịch ngoại hối; báo cáo và sử dụng thông tin thanh toán tài chính; phương pháp thanh toán;… Đặc biệt, năm 2018 Hàn Quốc đã ban hành Luật về các trường hợp đặc biệt được thiết lập và hoạt động ngân hàng số (Act on Special Cases Concerning Establishment and Operation of Internet-Only Banks), cùng với Luật Ngân hàng (Bank Act), mở đường cho sự ra đời của 3 ngân hàng số là K Bank, Toss Bank và Kakao Bank.

Thực sự khó có thể chuyển đổi số mạnh mẽ ngành tài chính, ngân hàng nếu thiếu các quy định của pháp luật vì mọi thứ đều rất mới mẻ. Cho dù công nghệ có tiên tiến đến đâu, cũng khó tránh khỏi những rủi ro tiềm ẩn cả từ phía người dùng đến nhà cung cấp dịch vụ. Với các hệ thống thanh toán, tín dụng truyền thống đã có hàng trăm năm lịch sử phát triển với quy trình hết sức chặt chẽ, được kiểm chứng và liên tục hoàn thiện, vậy mà vẫn xảy ra những sai sót, kể cả chủ quan cũng như khách quan, sơ ý hay cố ý… Nên với những phương thức, phương pháp hoàn toàn thực hiện trên nền tảng số, chúng ta lại càng phải thận trọng. Sự thận trọng này được các cơ quan quản lý nước bạn đề cao, nhất là khi các nền tảng dữ liệu Open Banking (Standardized Open APIs) thông qua định chế mạng lưới thanh toán liên ngân hàng KFTC (Korea Financial Telecommunication & Clearings Institute) và My Data, đã kết nối và tích hợp hầu hết cơ sở dữ liệu công dân, thông tin tài chính, tài sản, tín dụng, tài khoản ngân hàng cá nhân… trên nền tảng số.

Chính vì vậy, những quy định của pháp luật không chỉ mở ra hướng đi mới trên nền tảng công nghệ mới, mà còn tạo cơ sở pháp luật để thực hiện công tác quản lý nhà nước, thanh tra, giám sát, bảo đảm an toàn hệ thống các tổ chức tín dụng, các định chế tài chính đồng thời bảo đảm lợi ích hợp pháp của người sử dụng dịch vụ.

Kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy, tuy hết sức khuyến khích khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực tài chính số nhưng việc xem xét cấp phép cũng như thanh tra, giám sát cho các loại hình dịch vụ tài chính số mới được thực hiện hết sức chặt chẽ với bộ tiêu chí chi tiết theo luật định, từ số vốn tối thiểu và phương án huy động, tỷ trọng nắm giữ cổ phần của các pháp nhân, thể nhân tham gia góp vốn, kế hoạch kinh doanh khả thi đáp ứng các chuẩn mực tài chính và kiểm soát nội bộ khắt khe, tiêu chuẩn cán bộ quản lý và nguồn nhân lực theo Luật Quản trị các công ty tài chính (Act on Corporate Governance of Financial Companies), hạ tầng công nghệ, trụ sở và nếu có các nhà đầu tư nước ngoài thì còn thêm các yêu cầu về thông tin nhân thân, chứng minh tài chính…

Đó là chưa kể đến yêu cầu các công ty tham gia góp vốn vào các ngân hàng số (internet-only bank) phải có quá trình 5 năm cuối không vi phạm các luật kinh doanh cơ bản như Luật cạnh tranh công bằng, Luật quản lý thuế hay các luật về tài chính, kinh doanh khác. Các cơ quan quản lý nhà nước của Hàn Quốc sẽ xuống tận doanh nghiệp để kiểm tra thực tế.

Có lẽ nhờ những hệ thống quy định pháp luật chặt chẽ, toàn diện, công tác thanh tra, giám sát thực hiện thường xuyên, nên theo số liệu của Ngân hàng Hàn Quốc (Bank of Korea) năm 2021, bình quân hàng ngày có khoảng 19,81 triệu lượt thanh toán số với giá trị 606,5 tỷ won, tăng tương ứng 36,3% về số lượt và 35% về giá trị so cũng kỳ năm trước; chuyển tiền số đạt bình quân ngày 4,33 triệu lượt với giá trị 504,5 tỷ won, tăng tương ứng 33% và 41,4%, nhưng tất cả đều diễn ra một cách an toàn, minh bạch.

Việt Nam cũng là một quốc gia bắt nhịp rất nhanh với xu hướng chuyển đổi số nền kinh tế. Trong đó lĩnh vực tài chính, ngân hàng đang giữ vị trí tiên phong. Với hơn 188 doanh nghiệp fintech, tổng giá trị của các giao dịch trong lĩnh vực thanh toán số, tài chính cá nhân, tài chính thay thế và cho vay đạt 18 tỷ USD và khoảng gần 40 triệu người sử dụng vào năm 2021 (Statista) và dự kiến sẽ đạt khoảng 25 tỷ USD và trên 70 triệu người sử dụng vào năm 2025, tiềm năng của thị trường là rất lớn. Có lẽ, điều cần nhất để phát triển toàn diện, an toàn lĩnh vực tài chính số, ngân hàng số, chính là sớm có một khung khổ pháp lý hoàn chỉnh.