Kiến tạo “không gian tài chính” cho khởi nghiệp sáng tạo

Khai mở tiềm năng nội tại

Theo các chuyên gia, khởi nghiệp sáng tạo bền vững chính là chìa khóa để Việt Nam khai mở tiềm năng nội tại, vươn lên mạnh mẽ trong nền kinh tế tri thức toàn cầu và thực hiện thành công mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Thực tế, thời gian qua, số lượng doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam đã tăng trưởng đáng kể, không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng và tính sáng tạo của các ý tưởng. Năm 2024, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trong đó có 2 “kỳ lân”, 11 doanh nghiệp được định giá trên 100 triệu USD, hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, 202 khu làm việc chung.

Ngoài ra, theo Bộ Khoa học - Công nghệ, Việt Nam còn có 208 quỹ đầu tư; 35 tổ chức thúc đẩy kinh doanh; 79 cơ sở ươm tạo, khoảng 170 trường đại học, cao đẳng hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, hình thành hơn 20 trung tâm khởi nghiệp sáng tạo tại địa phương và quốc gia. Nhờ đó, Việt Nam xếp hạng thứ 56, tăng 2 hạng so với năm 2023 trong bảng xếp hạng Chỉ số hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu của Startup Blink. Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh đã lọt vào top 200 thành phố khởi nghiệp toàn cầu.

Nhiều startup đã giải quyết những vấn đề thực tế của xã hội và thị trường bằng các giải pháp công nghệ độc đáo. Đơn cử như sự thành công của MoMo cho thấy khả năng nắm bắt nhu cầu thị trường và ứng dụng công nghệ hiệu quả của các startup fintech; Hay các nền tảng học trực tuyến như Topica Edtech Group và VioEdu đã tận dụng công nghệ để cung cấp các khóa học chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của người học; Mimosa Technology ứng dụng công nghệ IoT và AI để tối ưu hóa quy trình canh tác, giúp nông dân tăng năng suất và giảm chi phí.

Mặc dù đã có những thành tựu nhất định, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam vẫn còn đối diện với một số rào cản đáng kể. Những thách thức chính có thể kể đến như: tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ chuyên sâu; khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn ban đầu; cùng với đó là những vướng mắc liên quan đến tiếp cận đất đai và mặt bằng hoạt động. Trong đó, theo các chuyên gia vấn đề về thuế, phí và các chi phí hành chính được xem là những trở ngại cần sớm được giải quyết.

Đại biểu Trần Thị Vân, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Ninh nhận định, so với các chính sách khuyến khích khác như ưu đãi tín dụng, tiếp cận đất đai, đào tạo nhân lực, cải cách thủ tục hành chính… thì miễn, giảm thuế có tác động nhanh, không phải qua nhiều thủ tục, giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp nhỏ và vừa vượt qua giai đoạn khó khăn ban đầu, nâng cao khả năng cạnh tranh.

Chính vì vậy, để hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, Chính phủ vừa có Nghị quyết số 139/NQ-CP ban hành Kế hoạch của Chính phủ triển khai Nghị quyết số 198/2025/QH15 ngày 17/5/2025 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân. Theo đó, Chính phủ yêu cầu Bộ Tài chính trình văn bản hướng dẫn triển khai chính sách miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời hạn 2 năm và giảm 50% số thuế phải nộp trong 4 năm tiếp theo đối với thu nhập từ hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, công ty quản lý quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, tổ chức trung gian hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp đối với khoản thu nhập từ chuyển nhượng cổ phần, phần vốn góp, quyền góp vốn, quyền mua cổ phần, quyền mua phần vốn góp vào doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo được miễn. Ngoài ra, Chính phủ miễn thuế thu nhập cá nhân trong thời hạn 2 năm và giảm 50% số thuế phải nộp trong 4 năm tiếp theo đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công của chuyên gia, nhà khoa học nhận được từ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, trung tâm nghiên cứu phát triển, trung tâm đổi mới sáng tạo, tổ chức trung gian hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Đồng hành để phát triển dài hạn

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quan trọng là những cơ chế chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo sẽ phải phù hợp với chu kỳ phát triển thực tế của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; tạo động lực đủ mạnh để khuyến khích doanh nghiệp tích luỹ nội lực, đầu tư cho nghiên cứu phát triển, hoạt động sản xuất kinh doanh. Đặc thù của nhóm doanh nghiệp này là phải đầu tư rất lớn và kéo dài cho các hoạt động như: Nghiên cứu, phát triển sản phẩm, thử nghiệm mô hình kinh doanh, xây dựng công nghệ lõi, tuyển dụng và giữ chân đội ngũ nhân sự chất lượng cao, đồng thời phải liên tục điều chỉnh để thích nghi với biến động của thị trường. Trong suốt quá trình đó, họ phải chấp nhận nguy cơ thua lỗ cao và kéo dài, thậm chí có thể không có lãi trong 5 -7 năm đầu. Hơn nữa, nếu chúng ta không có chính sách đủ hấp dẫn, cạnh tranh thì sẽ bỏ lỡ cơ hội thu hút nhân tài và khó tạo được bước đột phá về công nghệ trong dài hạn. Vì vậy, “chính sách thuế cần được thiết kế theo hướng thực sự đồng hành với doanh nghiệp trong suốt giai đoạn hình thành và tích luỹ nội lực ban đầu, thay vì dừng lại ở hỗ trợ ngắn hạn”, vị chuyên gia này đề xuất.

Liên quan đến hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp nói chung và khởi nghiệp sáng tạo nói riêng, đại biểu Hoàng Văn Cường, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Hà Nội cho rằng, cần cho phép các địa phương được sử dụng ngân sách để cấp bổ sung vốn điều lệ của quỹ hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; cho phép dùng quỹ này để bảo lãnh cho vay thì nhiều doanh nghiệp có thể tiếp cận được vốn. Bên cạnh quỹ nhà nước này, đại biểu đề nghị cần bổ sung chính sách khuyến khích các quỹ tư nhân tham gia hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, đầu tư vào các lĩnh vực mạo hiểm để huy động thêm nguồn vốn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Liên quan đến quỹ hỗ trợ, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc từng nhấn mạnh, cần tạo cơ chế thông thoáng và ưu đãi để phát triển kinh tế theo định hướng đảm bảo công bằng, minh bạch. Quỹ hỗ trợ nên hình thành từ nhiều nguồn, đóng góp từ các nguồn khác nhau, làm nhiệm vụ hỗ trợ doanh nghiệp nhưng phải quy định rõ nội dung hỗ trợ doanh nghiệp như chuyển giao công nghệ, đào tạo cán bộ, hỗ trợ nâng cao chất lượng nhân lực, giải phóng mặt bằng, thu hút công nghệ cao… Các doanh nghiệp tư nhân cần khoa học công nghệ, vốn, nguồn nhân lực chất lượng cao nên các chính sách cần bám sát nhu cầu này để có hỗ trợ phù hợp.

Ngoài ra, đại biểu Lê Thu Hà, đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lào Cai cho rằng, cần thiết lập nền tảng số dùng chung, bảo đảm liên thông dữ liệu giữa các ngành như tài nguyên và môi trường, tài chính, đầu tư khoa học - công nghệ, cập nhật thông tin theo thời gian thực để hỗ trợ phân bổ và giám sát chính sách, phân định rõ vai trò của trung ương trong việc xây dựng chuẩn dữ liệu, tiêu chí pháp lý, đặc biệt hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ cao, đổi mới sáng tạo vốn đang phân mảnh trong nhiều luật chuyên ngành.