Mía đường chờ đợi một cuộc chơi công bằng

Có những lúc tồn kho tới 90%…

Phát biểu tại Hội thảo “Giải pháp cho ngành mía đường Việt Nam trong tình hình mới”, do Trung ương Hội Nông dân Việt Nam và Bộ Công Thương cùng phối hợp chỉ đạo tổ chức vào sáng 1/12, tại Hà Nội, ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) cho biết: Do thực hiện cam kết của Việt Nam trong ASEAN liên quan tới việc áp dụng hạn ngạch thuế quan theo WTO, Việt Nam đã bãi bỏ hạn ngạch thuế quan nhập khẩu đường cho các nước ASEAN kể từ ngày 1/1/2020.

Kể từ khi bỏ hạn ngạch thuế quan cho các nước ASEAN, tổng lượng đường mía nhập khẩu vào Việt Nam đã tăng nhanh, trong 9 tháng đầu năm đạt gần 1.064.766 tấn, tăng hơn 5 lần so với cùng kỳ năm 2019. Trong đó đáng chú ý, lượng đường mía nhập khẩu từ Thái Lan vào Việt Nam chiếm tỷ lệ chủ yếu, khoảng 89,7% tổng lượng nhập khẩu vào Việt Nam.

Các chuyên gia trao đổi tại Hội thảo

Nhận định về khó khăn của ngành mía đường trong nước, Phó Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam Phạm Tiến Nam chỉ ra rằng, các hiệp định thương mại tự do đã tạo điều kiện cho đường giá rẻ từ nước ngoài tràn vào thị trường, tạo sức ép lớn cho nông dân trồng mía, khiến doanh nghiệp mía đường đối diện nhiều áp lực. Người tiêu dùng có xu hướng ưa tiêu thụ đường nhập khẩu do giá thành rẻ hơn tương đối. Do đó, sau thời gian phát triển nóng, diện tích trồng mía đang có xu hướng thu hẹp.

Minh chứng đó là nông dân trồng mía Trần Thị Yến (Phú Yên) đã nêu lên một thực trạng đau lòng đang diễn ra tại các vùng trồng mía Phú Yên. Theo bà Yến, đã có thời gian cây mía giúp người nông dân thoát nghèo, vươn lên làm giàu và cải thiện cuộc sống. Nhưng kể từ năm 2016, khi đường nhập lậu Thái Lan tràn vào thị trường khiến giá đường giảm mạnh, kéo theo giá mía tại ruộng cũng giảm sâu. Thêm vào đó, chi phí trồng mía tăng vọt cũng gây ra sức ép lớn cho người nông dân.

Cây mía không còn tạo ra lợi nhuận kinh tế lớn, người nông dân trồng mía không thu được lãi, thậm chí là lỗ vốn, dẫn đến buộc phải giảm diện tích trồng mía hoặc bỏ đất hoang. Đã có nhiều trường hợp người trồng mía bỏ xứ đi làm thuê hoặc không có công ăn việc làm ổn định.

Không chỉ có người nông dân gặp khó khăn, các công ty sản xuất mía đường cũng trong tình trạng “chạy ăn từng bữa”. Ông Trần Ngọc Hiếu, Tổng Giám đốc Công ty Mía đường Sóc Trăng cho biết, nhiều vụ sản xuất công ty chỉ bán được 10%, còn lại tồn kho tới 90% sản lượng.

Theo ông Hiếu, thực trạng vùng nguyên liệu sản xuất mía đường ở Sóc Trăng đang ngày càng giảm mạnh. Cụ thể, năm 2017 là 8.400 ha, đến hiện tại chỉ còn khoảng 2.400 ha và dự kiến năm 2021 chỉ còn dưới 2.000 ha.

Cần một cuộc chơi công bằng

Ông Nguyễn Văn Lộc, quyền Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường cho biết, Hiệp hội đã có đầy đủ cơ sở dữ liệu để xác định đường nhập khẩu có nguồn gốc từ Thái Lan là đường phá giá và được trợ cấp để bán phá giá ra thị trường nước ngoài (theo các định nghĩa của quy tắc thương mại của WTO). Và có bằng chứng rõ ràng về đường nhập khẩu bán phá giá gây thiệt hại đáng kể cho ngành sản xuất trong nước.

Vì vậy, theo ông Lộc, để “cứu” ngành mía đường trong nước và sinh kế của người nông dân trồng mía, Việt Nam hoàn toàn có thể quyết định áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại phù hợp với luật pháp quốc tế và các quy tắc giao thương của WTO đối với ngành đường.

Ngành mía đường trong nước đang gặp nhiều khó khăn

Theo Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương), trên cơ sở hồ sơ yêu cầu của các doanh nghiệp đại diện cho ngành, tháng 9/2020, Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 2466/QĐ-BCT về việc tiến hành điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá và chống trợ cấp đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan.

Trước đó, tháng 6/2020, Bộ Công Thương cũng đã ban hành Quyết định số 1715/QĐ-BCT về việc tiến hành điều tra áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với một số sản phẩm đường lỏng chiết xuất từ tinh bột ngô (còn gọi là HFCS) có xuất xứ từ Trung Quốc và Hàn Quốc.

"Hiện tại, cả hai vụ việc đều đang trong quá trình điều tra. Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiến hành điều tra theo đúng quy định của Luật Quản lý ngoại thương và các văn bản pháp luật liên quan nhằm thiết lập một môi trường cạnh tranh công bằng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của ngành sản xuất trong nước trước các hành vi phản cạnh tranh từ bên ngoài", ông Lê Triệu Dũng cho hay.

Bên cạnh đó, chuyên gia kinh tế TS.Lê Đăng Doanh cũng nhận định, hội nhập là một điều tất yếu và tái cơ cấu là con đường tốt nhất dành cho ngành mía đường lúc này.

"Sẽ có những doanh nghiệp mạnh mua lại những doanh nghiệp yếu để đầu tư bài bản. Chúng ta cần có một số nhà máy then chốt, năng suất cao, vùng mía tập trung ở một số khu vực. Cạnh tranh dẫn đến phá sản là điều phải chấp nhận trong kinh tế thị trường, song phá sản không phải là "ngày tận thế" mà phá sản là sự "tàn phá sáng tạo" vì lao động, máy móc vẫn còn, một người chủ mới sẽ đầu tư công nghệ mới và "từ đống tro tàn sẽ có một con phượng hoàng bay lên", ông Doanh cho biết.