Minh bạch chuỗi cung ứng bằng công nghệ: Chìa khóa nâng cao sức cạnh tranh hàng Việt

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Phạm Mạnh Hùng - Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam nhấn mạnh, lĩnh vực truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ số đóng vai trò then chốt, không chỉ giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng, bảo vệ người tiêu dùng mà còn nâng cao giá trị chất lượng và sức cạnh tranh của Việt Nam tại thị trường trong nước và quốc tế.

Được biết, ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây được xem là dấu mốc mang tính chiến lược, thể hiện tư duy mới trong phát triển đất nước, coi khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực then chốt giúp các ngành, lĩnh vực, doanh nghiệp nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Các chuyên gia thảo luận tại Diễn đàn

Trong dòng chảy đó, công nghệ truy xuất nguồn gốc đang nổi lên như một trong những công cụ thiết yếu để minh bạch hóa chuỗi giá trị sản phẩm. Ở nhiều quốc gia phát triển, truy xuất nguồn gốc đã trở thành yêu cầu bắt buộc đối với hàng hóa lưu thông trên thị trường nhằm đảm bảo chất lượng, chống gian lận thương mại và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Tại Việt Nam, công nghệ truy xuất nguồn gốc được đặc biệt quan tâm kể từ khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 100/QĐ-TTg ngày 19/01/2019 phê duyệt Đề án triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc. Từ đó đến nay, các địa phương và doanh nghiệp đã tích cực ứng dụng công nghệ số trong quản lý, giám sát và minh bạch hóa sản phẩm, góp phần nâng cao chất lượng, uy tín và giá trị thương hiệu Việt.

Mặc dù trong thời gian qua, nhiều mô hình ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc đã được triển khai, nhưng hiệu quả thực tế vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và kỳ vọng.

Ông Nguyễn Đức Lê – Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương)

Phân tích sâu hơn về vấn đề này, ông Nguyễn Đức Lê – Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, dù mã GS1 đã được triển khai theo Quyết định số 100/QĐ-TTg ngày 19/01/2019 của Thủ tướng Chính phủ, nhưng việc áp dụng trên thực tế vẫn chưa đồng bộ.

Theo ông Lê, một số doanh nghiệp áp dụng đúng tiêu chuẩn GS1 – hệ thống mã số, mã vạch quốc tế giúp định danh hàng hóa duy nhất trong chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp khác lại sử dụng mã riêng, không theo chuẩn chung, dẫn đến trùng lặp hoặc khó nhận diện giữa các khâu.

Thực trạng này khiến chuỗi cung ứng xuất hiện quá nhiều “ngôn ngữ” truy xuất khác nhau, gây “rối loạn” ngôn ngữ và làm giảm khả năng liên thông dữ liệu. Ông Lê nhấn mạnh rằng sự thiếu thống nhất trong áp dụng GS1 đang tạo ra rào cản lớn đối với mục tiêu truy xuất nguồn gốc minh bạch, toàn diện.

Ông đồng thời cho biết, khi các mã định danh bị “rối loạn”, việc tích hợp vào hệ thống ở tầm quốc gia sẽ gặp khó khăn, đặc biệt trong quá trình chuyển đổi, nạp dữ liệu và bảo đảm tính duy nhất của sản phẩm.

Ngoài ra, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương nhìn nhận, mức độ số hóa hiện nay còn rời rạc. Đối với một số doanh nghiệp bắt buộc thực hiện truy xuất nguồn gốc hay các doanh nghiệp lớn hoạt động này đã được triển khai, trong khi đó, nhiều doanh nghiệp nhỏ hoặc thị trường nội địa chưa đặt yếu tố này lên hàng đầu.

Dữ liệu truy xuất bị phân mảnh, không liên thông, hình thành "ốc đảo số", dữ liệu không lưu thông, gây khó khăn cho quản lý. Khi mức độ số hóa rời rạc, các doanh nghiệp có thể làm giả về nguồn gốc xuất xứ, dễ dàng sao chép mã truy xuất.

Nhìn nhận về thực tế, ông Nguyễn Đức Lê cho rằng, công cụ truy xuất nguồn gốc chủ yếu là QR tĩnh nên chưa thể theo dõi được các thông tin, dễ dàng bị sao chép. Bên cạnh đó, nhiều sản phẩm còn ứng dụng mã vạch, việc này giúp hoạt động kiểm kho hàng thuận tiện hơn nhưng không có lợi trong truy xuất nguồn gốc.

Theo các chuyên gia tại Diễn đàn, trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ trong quản lý và vận hành chuỗi cung ứng, việc ứng dụng công nghệ chip bán dẫn RFID – giải pháp nhận dạng tự động bằng tần số vô tuyến đang được xem là bước tiến quan trọng trong tiến trình chuyển đổi số. Công nghệ RFID cho phép theo dõi, quản lý và số hóa dữ liệu sản phẩm theo thời gian thực, giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả quản trị, giảm thiểu thất thoát, tăng tốc độ truy xuất và tối ưu hóa toàn bộ chuỗi cung ứng.

Sự kết hợp giữa công nghệ truy xuất nguồn gốc, chip RFID thông minh và nền tảng số hóa quản lý dữ liệu đang mở ra hướng đi mới cho chuyển đổi số toàn diện, tạo nền tảng để Việt Nam xây dựng hệ sinh thái sản phẩm minh bạch, an toàn và có khả năng cạnh tranh cao trong thị trường toàn cầu.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Đức Lê cũng thẳng thắn chia sẻ: "Các công nghệ mới về blockchain, chữ ký số gặp khó trong ứng dụng vào mã QR tĩnh, chúng ta cần khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng chip RFID, mã QR động nhằm tăng cường bảo mật và chống hàng giả”.

Đưa ra giải pháp ở tầm vĩ mô, Giáo sư, Tiến sĩ Chu Hoàng Hà, Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam chỉ ra, để nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác đấu tranh, ngăn chặn việc sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ đòi hỏi ứng dụng công nghệ tem xác thực điện tử với các giải pháp công nghệ, chủ động thu thập dữ liệu lưu thông hàng hoá, qua đó việc định danh người bán, xác thực hàng hoá nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng một cách hiệu quả.

Đồng thời, việc ứng dụng các công nghệ chiến lược như chip bán dẫn RFID, IoT, Blockchain, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ là động lực mạnh mẽ để hình thành hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc hiện đại, liên thông và an toàn. Cùng với đó, theo vị giáo sư để công nghệ phát huy hiệu quả trong thực tiễn, chúng ta cần sự phối hợp chặt chẽ hơn nữa giữa các bộ ngành, địa phương; cần hoàn thiện khung pháp lý thống nhất; đồng thời thúc đẩy hợp tác công-tư nhằm hỗ trợ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, tiếp cận công nghệ, giảm chi phí triển khai và nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo.

Ngoài ra, các cơ quan quản lý cần sớm hoàn thiện tiêu chuẩn, hệ thống cơ sở dữ liệu hàng hoá để các doanh nghiệp, đặc biệt quy mô vừa và nhỏ, thuận lợi chủ động khai báo hàng hoá mới khai sinh, hàng hoá tồn tại khách quan nhằm nâng cao hiệu quả quản lý của nhà nước, bảo đảm quyền lợi nguồn gốc xuất xứ, điều kiện lưu thông hàng hoá cho chủ thể, chống thất thu thuế.