Nét xưa trầm tích trong con ngõ hẹp

Với nhiều người, đến làng Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) là để được thỏa sức chiêm ngưỡng và lựa mua những sản phẩm gốm, sứ tinh tế bậc nhất ở Việt Nam. Nhưng với những ai thích tìm tòi một không gian lắng đọng trầm tích thời gian thì những kiến trúc rêu phong và cả mâm cỗ đầy hương sắc mang đậm phong vị Hà thành ẩn náu trong từng con ngõ hẹp mới là “chất gây nghiện” không thể nào cưỡng lại.

Mâm cỗ cổ truyền của người Bát Tràng

Có lẽ, bất cứ du khách nào đến làng Bát Tràng cũng dừng chân ở khu chợ gốm, sứ sầm uất, nơi bày bán những sản phẩm gốm sứ có thể chiều lòng mọi “thượng đế”; Hay tìm hiểu toàn bộ quy trình sản xuất ra một sản phẩm gốm, sứ đặc biệt của người Bát Tràng; tham gia một vài công đoạn như vuốt, nặn, vẽ… để cuối buổi được “rinh” chúng về nhà. Cũng có khi, người ta đến Bát Tràng chỉ là để thăm lò bầu cổ duy nhất ở làng nghề truyền thống này vẫn còn giữ được vẹn nguyên từ cuối thế kỷ XIX. Hoặc lắc lư trên xe trâu tham quan khuôn viên làng nghề.

Nhưng, nơi này còn có một Bát Tràng hơn 500 năm tuổi an yên trong những con ngõ hẹp, nơi mà cậu bé không thể dắt vừa một con trâu. Ngoài những ngôi nhà cổ có niên đại hàng trăm năm đang được bảo tồn, còn có những ngõ xóm quanh co với chiều rộng chưa tới 1 mét, tạo nên một không gian kiến trúc - văn hóa rất độc đáo.

Ở vùng lõi Bát Tràng xưa kia, các gia đình đều rất khá giả. Họ bàn nhau làm ngõ thật hẹp, theo kiểu mê cung mục đích là để bảo vệ lẫn nhau, phòng ngừa kẻ trộm, có vào được thì cũng khó thoát ra được. Và cũng từ đó, mà gắn liền với bao chuyện bi hài, liên quan đến sinh hoạt và giao thông trong ngôi làng nghề cổ.

Các cụ cao niên kể lại, có những đám hiếu, người ta phải đẽo bớt tường gạch lấy lối cho quan tài đi ra. Có những đám cưới, cô dâu chú rể không thể dàn hàng ngang mà phải bước hàng một. Chuyện tắc đường, tắc ngõ kiểu hai con dê qua cầu cũng không hiếm... Nhiều đoạn ngõ hẹp gần như chỉ đủ cho một người, không thể đẩy xe, chỉ có thể đội, bê hoặc gánh hàng. Ngay cả việc dắt xe máy trong ngõ cũng là một nghệ thuật, và góc tường nào cũng sứt mẻ vì bị các loại phương tiện va chạm khi ra vào…

Ấy là một không gian khác hẳn với dáng vẻ của đô thị mới, náo nhiệt, sầm uất, ồn ào ngoài phố chợ. Ấy là nơi cảnh sắc và đời sống con người trở về miền trầm tích nét xưa chưa kịp phai nhòa.

Nhưng đó chưa phải là tất cả. Cỗ Bát Tràng mới thực sự khiến bao người phải nhớ, phải say. Mâm cỗ của người Bát Tràng bao giờ cũng thịnh soạn, nhiều màu sắc, với các bát đĩa cao, thấp, đầy, vơi khác nhau. Thông thường, một mâm cỗ của người Bát Tràng có 8 bát và 8 đĩa chính, rau, dưa, xôi, chè.

Trong đó, độc đáo nhất phải kể đến món canh măng mực danh bất hư truyền, duy nhất chỉ ở Bát Tràng mới có. Canh măng mực được nấu rất kỳ công. Cầu kỳ và tốn thời gian nhất là công đoạn tước măng và mực nhỏ như chiếc tăm tre.

Đặc biệt, chỉ những người có kỹ thuật nấu ăn giỏi mới có thêm trứng tráng mỏng, thái chỉ đặt lên trên, khi ăn không hề bị tanh. Bát canh măng mực màu vàng ươm, nước dùng trong và ngọt lịm. Khi ăn, măng và mực sẽ giòn giòn, dai dai nhưng mềm cùng hương thơm hấp dẫn.

Kế đến là món cuốn tôm, thịt điểm xuyết bỗng rượu xào đường đỏ, dưa hành muối chua, rau xà lách, rau thơm và lạc rang. Ăn món này phải ngập miệng, phùng má nhai mới đã. Hấp dẫn không kém là món ngan nướng ăn kèm lá húng non thơm và béo ngậy. Canh bóng bì có tới 12 loại gia vị cũng được chế biến cầu kỳ. Bì lợn trắng muốt được cắt thành những hình quả trám, trong suốt mọng nước, nổi lập lờ trên nền xu hào, cà rốt tỉa hoa, gan lợn, tôm, thịt ba chỉ, súp lơ, mọc, hành lá… Tất cả ngập chìm trong nước dùng ngọt lịm.

Món mực xào xu hào phơi héo cũng là món ăn hấp dẫn của người dân làng gốm cổ. Nem rán thơm lừng ăn kèm rau xà lách, rau thơm, đĩa nộm bò khô hoặc nộm ngó sen thi vị. Bát chim bồ câu hầm với cốm non, hạt sen, ý dĩ, thịt nạc, nấm hương, mộc nhĩ, thịt lợn vai băm nhỏ rất mềm, thơm đậm đà. Miến xào lòng gà, miếng mề tỉa thành hoa, cong cong những tia nhỏ như cánh hoa khô bừng nở, nằm trên những sợi miến vô cùng hấp dẫn.

Đĩa thịt gà úp sấp sau khi bày, phô ra màu vàng của da gà béo ngậy, dưới lớp lá chanh thái chỉ xanh óng và lấp lánh màu cây lá vườn quê. Món thịt ba chỉ rang tôm nếu không ăn cùng món cuốn, ăn với cơm trắng cũng rất ngon, đậm đà hương vị. Một đĩa dưa hành nén, tuy đóng vai phụ nhưng nó quan trọng vì là chất chống ngấy khi mâm cỗ quá... nhiều chất. Sau khi thưởng thức những món ăn danh bất hư truyền ấy, thực khách sẽ được thưởng thức món xôi chè ngon đúng điệu và uống trà hột đặc biệt của người Bát Tràng.

Rong ruổi trong những con ngõ hẹp nơi làng gốm cổ, nơi nắng đượm mùi dịu mát có chút hơi ẩm từ sông Hồng luồn lách trên những bức tường than, ngôi nhà cổ rong rêu, bạn sẽ được tận hưởng cảm giác “tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến”.