Ngành mía đường: Chống khủng hoảng kép và cần giải pháp dài hạn

Đã qua rồi thời hoàng kim

Sự phát triển hay suy giảm của ngành mía đường sẽ tác động khá lớn đến kinh tế-xã hội, bởi không chỉ là sản xuất ra đường, ngành này còn tham gia vào nhiều ngành công nghiệp khác nhau vì ngoài lấy nước mía, bã mía còn được dùng để sản xuất ván ép, chế phẩm sinh học, dung môi dược phẩm… Theo đó, sự phát triển hay suy giảm của ngành mía đường sẽ tác động tới hàng triệu hộ nông dân.

Ngành mía đường tạo việc làm cho hơn 30 vạn hộ nông dân, 1,5 triệu lao động và 35 vạn công nhân công

Toàn quốc có 41 nhà máy đường, tạo việc làm cho hơn 30 vạn hộ nông dân, khoảng 1,5 triệu lao động và 35 vạn công nhân công nghiệp chế biến làm việc trong các nhà máy.

Thời hoàng kim những năm 2015-2016, cả Việt Nam có thể sản xuất 1,5 triệu đến 1,6 triệu tấn mía đường, lượng đường nhập khẩu chỉ khoảng 200.000 tấn mỗi năm.

Nhưng đến nay, 11 nhà máy đã đóng cửa, 17 nhà máy thua lỗ, chỉ 13 nhà máy chưa thua lỗ, ông Nguyễn Văn Lộc, Quyền Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho biết tại tọa đàm “Tìm giải pháp cho ngành mía đường trong tình hình mới” do báo Nhân dân tổ chức ngày 16/9/2020.

Các chuyên gia tại hội thảo nhận định: Toàn ngành mía đường đang rơi vào cuộc khủng hoảng kép. Vừa khủng hoảng vì COVID-19, vừa bị cạnh tranh quyết liệt và cạnh tranh không sòng phẳng bởi đường nhập khẩu giá thấp từ các nước trong khu vực, chưa kể lượng lớn đường nhập lậu.

Cuộc cạnh tranh quyết liệt nhìn thấy phần thiệt càng trầm trọng hơn kể từ ngày 1/1/2020, thực thi cam kết ATIGA, đường được tự do nhập khẩu từ các nước ASEAN, nhiều khách hàng công nghiệp lớn của ngành đường đã nhập khẩu trực tiếp và giảm hoặc không mua đường sản xuất từ mía.

Thị phần đường còn lại là sân chơi cạnh tranh của các đơn vị thương mại nhập khẩu và hệ thống gian lận thương mại đường nhập lậu, với giá đường bị đẩy xuống sát với giá đường nhập khẩu và có khi thấp hơn, đường sản xuất từ mía chỉ có cách tồn kho hoặc bán lỗ dưới giá thành sản xuất.

Tính đến hết tháng 8, lượng đường nhập khẩu đã lên tới 810.000 tấn (92% trong đó nhập từ Thái Lan) và lượng đường sản xuất trong nước chỉ 700.000 tấn, đường của các nhà máy đang tồn kho lớn. Dự kiến đến hết năm lượng đường nhập khẩu lên tới 1,2 triệu tấn.

Các nước trong khu vực đã có những chính sách trợ giá và hỗ trợ đặc biệt cho ngành mía đường nên giá đường của họ đặc biệt rẻ hơn của Việt Nam. Có nước trong ba năm gần đây tài trợ 145 USD cho 1 tấn đường.

Đặc biệt là Thái Lan đã quyết định tài trợ cho ngành đường 10 tỷ Bath, tương đương 317 triệu USD giúp cho giá thành mía của Thái Lan khoảng 1.419 Bath/1 tấn mía..

“Trong khi đó, ở Việt Nam thì tài trợ cho ngành mía đường tính đến thời điểm này là con số không”, ông Lộc và các doanh nghiệp trong ngành mía đường cho biết.

Nhờ được Chính phủ hỗ trợ nên giá đường ở các nước trong khu vực luôn duy trì được giá hơn 45 USD, ở Trung Quốc luôn là 70 USD, trong khi ở Việt Nam, các doanh nghiệp cố gắng lắm cũng chỉ đưa được giá lên 35 USD.

Làm gì để ngành mía đường vượt qua khủng hoảng kép?

Với tình trạng khủng hoảng kép hiện nay, hàng triệu hộ nông dân giảm thu nhập, kéo theo những hệ lụy xã hội không nhỏ, nhất là có những vùng không thể trồng bất kỳ loại cây nào khác, cuộc sống của người dân nơi đó chỉ trông vào cây mía.

Nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của ngành mía đường, ông Phạm Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường, Bộ Nông nghiệp và Nông thôn cho biết, “Đường là mặt hàng thiết yếu quan trọng. Mía đường là ngành quan trọng nên trong báo cáo hằng tháng, hàng quý với Chính phủ, chúng tôi đều phải báo cáo về ngành.”.

Nói thêm về tầm quan trọng của ngành, ông Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược và Phát triển nông nghiệp và nông thôn cho biết ngành này tạo việc làm cho hơn 30 vạn hộ nông dân, khoảng 1,5 triệu lao động và 35 vạn công nhân công nghiệp chế biến làm việc trong các nhà máy.

Nhưng toàn ngành đang lao đao, người nông dân cũng không muốn trồng mía dù có những nơi không thể trồng gì khác ngoài mía. Giá thấp, nên nhiều nơi bỏ mía, nhiều nhà máy không có mía để sản xuất. Những năm 2021-2015 diện tích trồng mía lên tới 305.000 ha đã giảm chỉ còn 157.000 ha trong vụ 2019-2020 (giảm gần 50%) nên nhiều nhà máy không đủ nguyên liệu.

Nông dân Đào Văn Đường – người có 15 ha ta mía kể, người trồng mía cũng rất khó khăn, trong khí giá bán mía cho nhà máy thấp trong khi các chi phí đầu vào khác cho trồng mía như phân bón, tiền điện, tiền công lao động và vận chuyển ngày càng tăng.

"Bốc được mía từ đồng lên xe đã khó, xe vận tải đi đường vướng quy định quá khổ và vướng giờ xe đi, nên mỗi ngày chỉ chở được hai chuyến nên nhà xe cũng không muốn nhận chở mía," nông dân Đàm Văn Đường kể và cho biết, muốn giảm giá thành, tăng năng suất, cơ giới hóa được khâu trồng mía thì cần có diện tích đủ lớn nhưng dồn điền đổi thửa thì vấp chính sách khó khăn, vấp thời hạn cho thuê đất chỉ 5 năm…

Để ngành mía đường, các doanh nghiệp, các hộ nông dân thoát khủng hoảng kép, trước hết cần các giải pháp ngắn hạn để trụ vững là các vấn đề về chính sách thuế, hỗ trợ thuế và cơ chế cho vay vốn thuận lợi, lãi suất phù hợp với doanh nghiệp với người nông dân.

Đồng thời cần sớm có những giải pháp dài hạn để phát triển ngành mía đường, trong đó cần bàn đến các biện pháp hỗ trợ ngành mía đường, tạo điều kiện để ngành triển khai mô hình cánh đồng mẫu lớn, xây dựng vùng sản xuất tập trung…

Và nên chăng cần có biện pháp tự vệ về mặt thương mại hoặc đề nghị điều tra chống bán phá giá chống trợ cấp để bảo vệ ngành mía đường trong nước.