Ngành thủ công mỹ nghệ trước bài toán đường dài

Ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam đang duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu mạnh mẽ

Yêu cầu đổi mới

Trong bức tranh kinh tế nông thôn, ngành nghề thủ công mỹ nghệ đang ngày càng khẳng định vị trí quan trọng, không chỉ đóng góp giá trị lớn vào kim ngạch xuất khẩu mà còn trở thành cầu nối văn hóa, đưa bản sắc Việt Nam lan tỏa trên thị trường quốc tế.

Theo đại diện Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), 8 tháng đầu năm 2025, nhiều nhóm sản phẩm thủ công mỹ nghệ tiếp tục duy trì đà tăng trưởng tích cực so với cùng kỳ năm 2024. Kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt hơn 11,1 tỷ USD, tăng 6,3%. Sản phẩm từ mây, tre, cói, thảm cũng ghi nhận mức tăng trưởng 5,4%, đạt 574 triệu USD. Đây là tín hiệu khả quan cho thấy ngành nghề nông thôn đang giữ nhịp ổn định và từng bước mở rộng thị trường.

Hiện hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam đã có mặt tại 163 quốc gia và vùng lãnh thổ. Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu chủ lực, chiếm 35% kim ngạch hàng năm, tiếp đến là Nhật Bản và châu Âu. Ngoài ra, các thị trường mới nổi như Nga, Hàn Quốc, Úc, Đài Loan (Trung Quốc) cũng đang tăng mạnh nhập khẩu.

Sự tham gia của Việt Nam vào nhiều hiệp định thương mại tự do, đặc biệt là ba hiệp định thế hệ mới gồm CPTPP, EVFTA, UKVFTA, đã mở ra cánh cửa rộng lớn để hàng thủ công mỹ nghệ thâm nhập sâu hơn vào thị trường toàn cầu.

Ông Nguyễn Minh Tiến – Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp cho hay: “Các FTA chính là động lực quan trọng giúp mở rộng thị trường xuất khẩu cho làng nghề Việt Nam”.

Tuy nhiên, cơ hội đi kèm thách thức. Các đơn hàng ODM/OEM tăng nhanh, song yêu cầu ngày càng khắt khe hơn về mẫu mã, chất lượng, khả năng giao hàng và trách nhiệm xã hội. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp và nghệ nhân phải thay đổi tư duy sáng tạo, nâng cao tiêu chuẩn sản xuất và hướng tới phát triển xanh – bền vững.

Thực tế cho thấy, những sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế thường đến từ các làng nghề truyền thống lâu đời như Bát Tràng (gốm), Vạn Phúc (lụa), Phú Vinh (mây tre đan), Đồng Kỵ (gỗ mỹ nghệ)… Ở đây, các nghệ nhân vừa giữ được tinh hoa truyền thống, vừa mạnh dạn cải tiến để phù hợp thị hiếu hiện đại.

Chuyên gia thủ công mỹ nghệ Vũ Hy Thiều nhận định, hoạt động xúc tiến thương mại tạo cơ hội lớn để nghệ nhân tiếp cận thị trường quốc tế. Song, xúc tiến chỉ là một bước, trước đó cần có khâu tư vấn chuyên sâu. Ông Thiều phân tích: “Không nên tổ chức lớp tư vấn đông người, chỉ mang tính khái quát. Hiệu quả nhất là sau phần giới thiệu chung, chuyên gia tới tận doanh nghiệp, trao đổi trực tiếp với 2-3 người phụ trách sáng tác sản phẩm để định hướng cải tiến cụ thể”.

Mô hình này đã được áp dụng thành công ở miền Nam, mang lại hiệu quả thiết thực khi giúp doanh nghiệp điều chỉnh mẫu mã, chất lượng theo xu hướng tiêu dùng toàn cầu. Tuy nhiên, để nhân rộng, cần sự phối hợp chặt chẽ của nhiều cơ quan như Bộ Công Thương, VCCI… nhằm đảm bảo nguồn lực và chuyên gia phù hợp.

Một điểm đáng chú ý khác là xu hướng kết hợp chuyên gia trong nước và quốc tế. Chuyên gia nước ngoài mang đến kiến thức cập nhật về xu hướng toàn cầu, còn chuyên gia trong nước hiểu rõ điều kiện sản xuất, nguyên liệu và thị hiếu khách hàng Việt. Sự kết hợp này giúp quá trình tư vấn đi vào thực tế, tránh tình trạng “lý thuyết xa rời” doanh nghiệp.

Khai thác đồng thời thị trường trong nước và quốc tế

Trong bối cảnh hội nhập, xuất khẩu luôn là hướng đi chiến lược. Tuy nhiên, theo ông Vũ Hy Thiều, không nên chỉ tập trung vào thị trường quốc tế mà bỏ quên tiềm năng lớn từ thị trường trong nước. Khi đời sống người dân ngày càng nâng cao, nhu cầu sưu tầm, trưng bày sản phẩm chất lượng cao tăng mạnh.

Thực tế cho thấy, nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ có giá trị cao hơn hẳn tại thị trường nội địa so với xuất khẩu. Một chiếc lồng bàn xuất khẩu chỉ bán vài trăm nghìn đồng, nhưng trong nước có thể đạt 20 triệu đồng; những tác phẩm điêu khắc tinh xảo thậm chí lên tới hàng trăm triệu đồng. Điều này cho thấy khách hàng trong nước sẵn sàng trả giá cao cho sản phẩm độc bản, mang tính nghệ thuật và bản sắc văn hóa.

Theo ông Thiều, việc kết hợp khai thác cả hai thị trường sẽ giúp nghệ nhân và doanh nghiệp phát triển bền vững, giảm phụ thuộc vào các đơn hàng xuất khẩu lớn thường đi kèm rủi ro ép giá. Đồng thời, sự tham gia của những người am hiểu thị hiếu, giới sưu tầm sẽ giúp nghệ nhân điều chỉnh thiết kế, giữ được sự cân bằng giữa truyền thống và hiện đại.

Ở góc độ hiệp hội, ông Lê Bá Ngọc – Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam – cho rằng, để tăng trưởng xuất khẩu, doanh nghiệp cần đồng thời giải quyết bốn vấn đề: xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, sản xuất theo hướng xanh, đổi mới sáng tạo sản phẩm và đẩy mạnh thương mại điện tử xuyên biên giới. Hiện nhiều cơ sở làng nghề mới dừng ở mức quảng bá trên mạng xã hội hoặc duy trì website đơn giản, chưa khai thác triệt để thương mại điện tử quốc tế.

Trong thời gian tới, Trung tâm Xúc tiến thương mại nông nghiệp sẽ tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hội chợ, triển lãm quốc tế và tuần hàng Việt Nam ở nước ngoài. Đây vẫn là kênh quan trọng để kết nối trực tiếp với khách hàng, nhà nhập khẩu, nhà phân phối, đồng thời thúc đẩy giao thương B2B ở những thị trường trọng điểm như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản.