Nghệ thuật lột tả số phận con người

Tổng thống Pháp, François Hollande ngợi ca tài năng của nhà văn Patrick Modiano: “Patrick Modiano là nhà văn người Pháp thứ 11 giành giải thưởng Nobel văn học cao quý này. Ông là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của chúng tôi”.

Nhà văn Patrick Modiano

Patrick Modiano sinh năm 1945 ở Boulougne Billancourt, ngoại ô Paris. Ông là một cái tên lớn trong văn chương đương đại Pháp. Ông từng nhận giải Goncourt cho tiểu thuyết Phố những cửa hiệu u tối, Giải thưởng Văn học trọn đời Paul – Morand năm 2000… Tại Việt Nam, nhiều tác phẩm của Patrick Modiano đã được xuất bản như: Phố những cửa hiệu u tối, Quảng trường Ngôi Sao, Những đại lộ ngoại vi…

Gần đây nhất, vào tháng 5/2014, Nhã Nam phối hợp cùng Trung tâm Văn hoá Pháp tại Hà Nội đã có buổi tọa đàm về Patrick Modiano nhân dịp ra mắt bản tiếng Việt tác phẩm Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối. Đây là cuốn tiểu thuyết mỏng, chưa đầy 200 trang.

Nội dung truyện khá đơn giản, được dựng trên lời kể của bốn nhân vật gồm một nam sinh viên, một thám tử, Jacqueline và người yêu của cô; mỗi người kể về một phần đời của nhân vật nữ chính. Nói chung, quán cà phê Le Condé ấy giống như một bến đỗ, một chốn trú ẩn, trốn chạy mọi thứ u ám của cuộc đời của tuổi trẻ lạc lối, khiến họ gặp nhau và trở thành bạn bè.

Bằng lối viết vừa hư, vừa thực, Modiano dệt nên những câu chuyện đan xen tạo thành một bộ xếp hình luôn luôn thiếu mảnh. Không nhiều chi tiết, không theo trật tự tuyến tính thời gian, không gian, Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối dựng lên những nhân vật, những vùng đất của sự trung tính.

Patrick Modiano đưa người đọc lang thang khắp nẻo Paris, nơi mà bao đại lộ, những ngã tư, phố sá, quảng trường, vùng ven tồn tại như những chi tiết, những phần không thể tách rời câu chuyện. Những bến tàu điện ngầm Estoile, sông Seine, lối đi Thiên Nga, Quảng trường Respublique, phố Saigon... nơi các nhân vật đi qua ấy được gọi là "vùng trung tính".

Đọc Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối, chừng như cái cảm giác lớn nhất mà quyển sách này đem lại là sự trống rỗng. Nhưng nỗi buồn ấy không làm con người hoang mang tuyệt vọng, mà nỗi buồn ấy chừng như những ngọn gió đông trên hành trình đi tìm thời gian đã mất bằng những mẩu ký ức rời rạc. Hoặc đó chính là một cuộc khám phá nội tâm, giải mã những bí ẩn trong con người.

Vài bạn trẻ Việt Nam cho rằng, sách hơi khó đọc. Khó cho ai chưa tới Paris, phải cảm nhận không gian Paris được Patrick Modiano chụp lại (chậm rãi, buồn man mác, mơ mộng), thêm nữa triết lý "trôi dạt" được khai thác, người đọc phải thả mình theo dòng suy tư của nhân vật: Mình có đang lạc lối? Chắc hẳn ai cũng sẽ muốn được ngồi trong một quán cà phê đầy ắp những con người chỉ muốn sống lại quá khứ, ở đó chẳng một ai biết tới con người thật của nhau, bước ra khỏi quán cà phê, bạn đã ngay lập tức trở thành một người khác.

Khi nhìn vào nỗi cô đơn của giới trẻ, Patrick Modiano đã nhìn bằng ánh mắt cảm thông. Dường như ông muốn mở ra cho họ một chân trời mới, tươi đẹp hơn. Nhưng có lẽ sự thật vẫn là sự thật, người ta cần nhiều tấm lòng Patrick Modiano mới có thể đẩy lùi màn đêm u tối chẳng được gọi tên.

Theo dịch giả Dương Tường, điểm nổi bật trong các phẩm của Modiano là các nhân vật thường loay hoay định vị mình. Các nhân vật luôn băn khoăn, day dứt về bản thể và hiện hữu bản thân. Họ tìm về lịch sử, mong có thể cắt nghĩa được hiện tại. Bởi thế, họ luôn tìm hiểu quá khứ của mình và dưới ánh sáng ấy, họ hình dung rõ hơn những đường nét của tương lai.

Trong các tiểu thuyết của Modiano, ý đồ xác định vị trí của mình trong lịch sử còn vượt lên thành một vấn đề có tầm rộng lớn: đó là con người và thời gian. Modiano từng nói: “Con người bao giờ cũng tò mò muốn biết cội nguồn của mình”. Việc đi tìm những “cội nguồn” ấy trở thành nét chủ đạo của các nhân vật trong tác phẩm của ông.

Tuy nhiên, so với hàng chục cuốn tiểu thuyết Patrick Modiano từng viết, mà nhiều người ví đó là một bản nhạc đồ sộ gồm nhiều phần, thì Ở quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối là một trong những tác phẩm đơn lẻ đặc biệt đẹp và đặc biệt buồn. Bởi đó là cuốn tiểu thuyết chứa đầy những kỷ niệm xưa cũ mà sống động, trong một tiếng thở dài, một đoạn nhạc ngắn nhưng tinh tế và vô cùng sâu lắng.

Sự tôn vinh của Viện Hàn lâm Thụy Điển dành cho Patrick Modiano được đánh giá là “một điều bất ngờ” đối với giới văn chương và độc giả, bởi tên tuổi của ông không được nhiều người biết đến. Trong thông báo giải thưởng, Thư ký Viện Hàn lâm Thụy Điển Peter Englund cũng nhận định: “Patrick Modiano là tác giả nổi tiếng ở Pháp, nhưng ở các nước khác thì không. Ông viết sách thiếu nhi, kịch bản phim nhưng chủ yếu là tiểu thuyết.

Chủ đề của ông là ký ức, danh tính và thời gian”. Modiano cho biết, ông xem văn chương là cả cuộc đời của mình. Trong một bài phỏng vấn với tờ France Today vào năm 2011, nhà văn chia sẻ: “Tôi không có bằng cấp, cũng không có mục tiêu rõ ràng… Tôi chưa từng nghĩ mình sẽ làm gì khác ngoài viết văn”.

Trần Trung Sáng