Phân cấp, phân quyền: Chìa khóa tinh gọn chính quyền hai cấp

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp

Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) được thảo luận tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV là bước cụ thể hóa chủ trương của Đảng về xây dựng chính quyền hai cấp, bỏ cấp trung gian huyện, sáp nhập đơn vị hành chính tỉnh, xã. Với 132 lượt ý kiến tại tổ và hàng chục phát biểu hội trường, phân cấp, phân quyền và ủy quyền nổi lên như nội dung cốt lõi, thu hút tranh luận về cách tổ chức, trách nhiệm và nguồn lực cho chính quyền cấp tỉnh, cấp xã. Các đại biểu nhấn mạnh rằng phân cấp không chỉ chuyển giao nhiệm vụ mà phải trao quyền thực chất, đi đôi với giám sát, trách nhiệm giải trình, để chính quyền gần dân, phục vụ hiệu quả.

Tăng tự chủ, giảm trung gian

Đại biểu Đỗ Việt Hà (Bắc Giang) nhận định rằng, phân cấp, phân quyền là nền tảng để chính quyền hai cấp hoạt động hiệu quả, nhưng cần quy định rõ trách nhiệm của Ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh khi chỉ đạo, giải quyết nhiệm vụ cấp xã, theo Khoản 4, Điều 11. Bà lập luận rằng, cụm “trường hợp cần thiết” còn chung chung, dễ gây vướng mắc, và đề nghị quy định chặt chẽ hoặc giao Chính phủ hướng dẫn chi tiết. Điều này giúp cấp tỉnh hỗ trợ cấp xã, đặc biệt khi cấp xã đảm nhận nhiều nhiệm vụ cấp huyện trước đây.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (Bình Dương) nhấn mạnh rằng, phân cấp phải trao quyền linh hoạt cho địa phương và Chính phủ, theo Điều 98 Hiến pháp, để điều hành thống nhất. Ông đề nghị sửa Điều 36, cho HĐND giới thiệu Chủ tịch UBND để Thủ tướng phê chuẩn, thay vì bầu trực tiếp, và chỉ báo cáo HĐND khi điều động, giảm thủ tục hành chính. Ông lập luận rằng quy định này tăng tính chủ động cho Thủ tướng, tránh phức tạp hóa khi HĐND phải miễn nhiệm, phù hợp với mô hình tinh gọn.

Đại biểu Phạm Hùng Thắng (Hà Nam) đồng tình rằng, phân cấp là chuyển giao quyền thực chất, nhưng cần bổ sung trách nhiệm giải quyết của Chính phủ khi UBND cấp tỉnh đề xuất phân quyền, theo Khoản 3, Điều 12. Ông nhấn mạnh rằng, thiếu quy định này sẽ gây khó khăn trong thực thi, đặc biệt khi 90/99 nhiệm vụ cấp huyện chuyển cho cấp xã. Ông đề nghị rà soát luật chuyên ngành để đồng bộ, tránh chồng chéo, đảm bảo chính quyền cấp xã thực hiện nhiệm vụ hiệu quả.

Thách thức và giải pháp trong thực thi phân cấp

Đại biểu Trần Thị Thanh Hương (An Giang) lưu ý rằng, việc bỏ cấp huyện khiến cấp xã chịu áp lực lớn với khối lượng công việc tăng. Bà đồng tình với Khoản 4, Điều 11, nhưng đề nghị quy định rõ “trường hợp cần thiết” để cấp tỉnh hỗ trợ cấp xã mà không làm mất tự chủ. Bà nhấn mạnh cần tăng cường Trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã, kết hợp chuyển đổi số, để giải quyết thủ tục hành chính nhanh, tiết kiệm chi phí, củng cố niềm tin nhân dân.

Đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai) đề nghị làm rõ trách nhiệm của Quốc hội, Chính phủ trong nghiên cứu, khảo sát để phân quyền, thay vì chỉ dựa trên đề xuất địa phương. Ông lập luận rằng phân quyền cần đồng bộ, công bằng giữa các vùng, và gắn với cắt giảm thủ tục hành chính. Ông đề nghị không đưa nội dung đề xuất phân quyền vào luật, tập trung vào cơ chế kiểm soát và nguồn lực để cấp xã thực hiện nhiệm vụ cấp huyện.

Đại biểu Nguyễn Duy Minh (Đà Nẵng) thì nhấn mạnh rằng, phân cấp cần phát huy tính chủ động của cấp xã, đặc biệt khi giải quyết vấn đề liên xã thuộc hai tỉnh, như khói bụi, sạt lở, xả thải. Ông đề nghị bổ sung “trừ trường hợp các địa phương tự giải quyết” vào Điểm g, Khoản 2, Điều 11, để tránh đẩy vấn đề lên Trung ương, giảm thủ tục và chi phí. Quy định này thể hiện nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, tăng hiệu quả phục vụ nhân dân.

Phân cấp, phân quyền trong dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương là chìa khóa để xây dựng chính quyền hai cấp tinh gọn, gần dân, nhưng đòi hỏi quy định rõ ràng và nguồn lực tương xứng. Các đại biểu tại Kỳ họp thứ 9 nhấn mạnh rằng phân cấp phải đi đôi với trách nhiệm giải trình, giám sát, và hỗ trợ cấp xã trong bối cảnh khối lượng công việc tăng. Những sửa đổi này, nếu được hoàn thiện, sẽ khơi thông nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý, và củng cố niềm tin của nhân dân vào chính quyền địa phương.