Chuyển đổi chính quyền 2 cấp, quy hoạch thay đổi ra sao?

Chuyển đổi chính quyền 2 cấp cần cẩn trọng để không lãng phí hàng trăm "đô thị mới"

Kể từ ngày 1/7/2025, Việt Nam chính thức chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ 3 cấp xuống còn 2 cấp (tỉnh/thành phố và phường/xã), bỏ cấp huyện.

Đây là một bước tiến táo bạo nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và trao quyền mạnh mẽ hơn cho cấp cơ sở. Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng đồng thời đặt ra một bài toán lớn, đòi hỏi các nhà quản lý và chuyên gia phải nhanh chóng tìm lời giải: Làm sao để công tác quy hoạch, quản lý và phát triển đô thị theo kịp guồng máy hành chính mới?

Hành chính thay đổi, quy hoạch phải "chạy" theo

Theo GS.TS. Đỗ Hậu - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, việc loại bỏ cấp trung gian đã làm thay đổi sâu sắc cấu trúc hành chính, kéo theo sự thay đổi căn bản trong cách thức lập, thẩm định, phê duyệt và giám sát quy hoạch. Các quyết sách quy hoạch giờ đây sẽ được tập trung vào cấp tỉnh, đảm bảo tầm nhìn chiến lược và định hướng phát triển chung cho cả đô thị và nông thôn.

Với mô hình mới, cấp xã, phường trở thành chủ thể trực tiếp trong việc phối hợp, đề xuất phương án và giám sát thực hiện quy hoạch. Điều này đòi hỏi họ phải nâng cao năng lực chuyên môn, từ vai trò "cấp dưới" trở thành "chủ thể" chủ động.

Đứng từ góc độ quản lý nhà nước, bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) cho rằng việc vận hành mô hình chính quyền hai cấp đã mở ra nhiều yêu cầu mới trong tổ chức và quản lý đô thị. Bộ Xây dựng đã tích cực hoàn thiện hành lang pháp lý bằng việc tham mưu ban hành một số văn bản quan trọng như Nghị định 145/2025/NĐ-CP và Nghị định 178/2025/NĐ-CP, nhằm phân quyền, phân cấp và xác định thẩm quyền cụ thể cho chính quyền hai cấp trong lĩnh vực quy hoạch.

Tuy nhiên, hệ thống pháp luật vẫn cần tiếp tục được hoàn thiện. Chính phủ đang yêu cầu các bộ, ngành liên quan nghiên cứu sửa đổi hàng loạt luật như Luật Quy hoạch, Luật Đất đai, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn để tháo gỡ những vướng mắc thực tế.

Bà Trần Thu Hằng cũng kiến nghị đưa Quy hoạch hệ thống đô thị - nông thôn quốc gia vào hệ thống quy hoạch chuyên ngành quốc gia, thay vì chỉ tích hợp vào Quy hoạch tổng thể quốc gia, nhằm tránh những bất cập khi phải trình Quốc hội mỗi lần điều chỉnh.

Cẩn trọng để tránh lãng phí

Một trong những hệ lụy trực tiếp của mô hình mới là sự xuất hiện của hàng trăm đơn vị hành chính mới. Theo PGS.TS. Lưu Đức Hải, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam, hiện có 428 phường mới thuộc 28 tỉnh trước đây. Việc điều chỉnh nội dung và tiêu chí phân loại đô thị để gắn với mô hình đơn vị hành chính cấp xã, phường trở thành một yêu cầu cấp thiết.

Tuy nhiên, PGS.TS. Lưu Đức Hải cảnh báo cần tránh một quan niệm sai lầm là không thể coi 428 phường này là 428 đô thị mới. Nếu mỗi phường đồng loạt đòi xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ để xây mới theo ranh giới hành chính riêng, sẽ gây ra sự lãng phí lớn về nguồn lực và tiền bạc.

Thay vào đó, những việc cần làm ngay trong giai đoạn 2025-2030, theo PGS.TS. Lưu Đức Hải, cần điều chỉnh Quy hoạch tổng thể hệ thống đô thị - nông thôn quốc gia cho phù hợp với tình hình thực tế. Đồng thời, các quy hoạch chung đô thị đã được phê duyệt cũng phải được xem xét lại, đặc biệt là không phụ thuộc vào việc thành lập các đơn vị hành chính mới. Mục tiêu là duy trì hoạt động ổn định của các hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội hiện có.

Đối với những xã mới được sáp nhập vào các thị trấn, cần khẩn trương triển khai quy hoạch chung xã theo định hướng đô thị hóa. Điều này sẽ giúp tạo ra một bức tranh quy hoạch đồng bộ, đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa khu vực cũ và khu vực mới.

Các địa phương cần tiến hành lập quy hoạch đô thị mới tại những khu vực có tiềm năng phát triển, tạo tiền đề cho việc xây dựng các đô thị hiện đại trong tương lai.

Ông Hải cũng đề xuất xây dựng lại quy trình phân loại đô thị không lệ thuộc vào đơn vị hành chính và ứng dụng công nghệ số như GIS để quản lý quy hoạch và hệ thống hạ tầng.

Theo ông Trần Ngọc Chính - Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam, những thay đổi lớn về tổ chức hành chính đòi hỏi công tác quy hoạch phải được làm lại từ cấp quốc gia, cấp vùng cho đến cấp tỉnh.

Trong bối cảnh đó, việc sớm hoàn thiện thể chế, pháp luật, tăng cường năng lực chuyên môn và ứng dụng công nghệ số là các nhiệm vụ trọng tâm. Đồng thời, cần bảo đảm cơ chế tham gia của cộng đồng và minh bạch hóa quá trình lập, quản lý quy hoạch.