Phân cấp phân quyền trong hoạt động giám sát để nâng cao hiệu quả kiểm soát quyền lực

Dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân (sửa đổi) được xây dựng dựa trên cơ sở quán triệt quan điểm của Đảng về tăng cường phân cấp, phân quyền, đổi mới tư duy xây dựng pháp luật và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số trong hoạt động giám sát. Ông Dương Thanh Bình, Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát (UBDNGS) cho biết, dự thảo luật đã được chỉnh lý toàn diện, giảm từ 91 điều trong Luật hiện hành (số 87/2015/QH13) xuống còn 44 điều, trong đó bỏ 55 điều, kế thừa và sửa đổi 36 điều, đồng thời bổ sung 8 điều mới. Sự tinh gọn này nhằm bảo đảm tính rõ ràng, thống nhất với Hiến pháp và các luật về tổ chức, bộ máy nhà nước được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 9.

Phạm vi điều chỉnh của dự thảo luật bao quát các hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội, đại biểu Quốc hội, cũng như Hội đồng nhân dân (HĐND), Thường trực HĐND, Ban của HĐND, Tổ đại biểu HĐND và đại biểu HĐND. Luật quy định rõ nguyên tắc, quyền, trách nhiệm của các chủ thể giám sát, cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát, cùng các điều kiện bảo đảm hoạt động giám sát, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để thực hiện chức năng kiểm soát quyền lực nhà nước.

Định hướng rõ ràng hơn khái niệm và nguyên tắc giám sát

Dự thảo luật đã chỉnh lý khái niệm giám sát của Quốc hội và HĐND, nhấn mạnh đây là một phương thức kiểm soát quyền lực nhà nước thông qua việc theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Mục tiêu của giám sát được bổ sung nhằm góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước. Sự điều chỉnh này giúp làm rõ hơn tính chất và mục đích của hoạt động giám sát, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Về nguyên tắc giám sát, dự thảo luật kế thừa và bổ sung các nguyên tắc mới tại Điều 3, bao gồm: tuân thủ Hiến pháp và pháp luật; bảo đảm khách quan, công khai, minh bạch, hiệu quả; giám sát toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm, bám sát thực tiễn; gắn kết với việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, địa phương; đồng thời không làm cản trở hoạt động bình thường của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát. Hai nguyên tắc mới về trọng tâm, trọng điểm và gắn kết với hoàn thiện chính sách pháp luật được bổ sung nhằm định hướng giám sát lựa chọn đúng và trúng các vấn đề then chốt, phát huy tối đa ý nghĩa của hoạt động này.

Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Dương Thanh Bình

Tăng cường phân cấp, phân quyền giám sát

Một điểm nhấn quan trọng của dự thảo luật là việc phân định rõ thẩm quyền giám sát của các chủ thể, thể hiện chủ trương tăng cường phân cấp, phân quyền. Theo đó, Quốc hội thực hiện giám sát tối cao đối với các cơ quan nhà nước ở trung ương như Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán nhà nước và các cơ quan do Quốc hội thành lập, tập trung vào việc tuân thủ Hiến pháp, luật và nghị quyết của Quốc hội. UBTVQH giám sát hoạt động và văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) của các cơ quan trung ương và HĐND cấp tỉnh, đồng thời hỗ trợ Quốc hội tổ chức giám sát tối cao. Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội giám sát trong phạm vi lĩnh vực phụ trách, bao gồm cả việc thực hiện các điều ước, thỏa thuận quốc tế.

Ở cấp địa phương, HĐND, Thường trực HĐND và Ban của HĐND cấp tỉnh giám sát các cơ quan như Ủy ban nhân dân (UBND), Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân cấp tỉnh và các cơ quan thuộc UBND. Tương tự, HĐND cấp xã giám sát hoạt động và VBQPPL của UBND cấp xã. Khi cần thiết, Quốc hội, UBTVQH, HĐND và các cơ quan của HĐND cấp tỉnh có thể giám sát các chủ thể khác ở trung ương và địa phương, bảo đảm tính linh hoạt trong thực tiễn. Đặc biệt, đối với các Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân khu vực và UBND đặc khu nơi không tổ chức cấp chính quyền địa phương, dự thảo luật giao thẩm quyền giám sát cho HĐND cấp tỉnh, tạo sự thống nhất trong cơ chế giám sát.

Đổi mới và cụ thể hóa các hoạt động giám sát

Dự thảo luật đã sửa đổi và bổ sung nhiều hoạt động giám sát nhằm nâng cao hiệu quả và phù hợp với thực tiễn. Quốc hội và HĐND không trực tiếp tổ chức Đoàn giám sát chuyên đề mà giao cho UBTVQH, Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, Thường trực HĐND hoặc Ban của HĐND thực hiện, sau đó báo cáo kết quả để xem xét và ra nghị quyết. Hoạt động giám sát chuyên đề được bổ sung quy định về việc UBTVQH và Thường trực HĐND xem xét báo cáo giám sát chuyên đề do các cơ quan được giao thực hiện, bảo đảm tính liên tục và hiệu quả.

Dự thảo luật cũng bổ sung hoạt động giám sát việc thực hiện tất cả nghị quyết về giám sát của Quốc hội, UBTVQH và HĐND, thay vì chỉ giới hạn ở nghị quyết về chất vấn hay giám sát chuyên đề như trước đây. Điều này nhằm bảo đảm các nghị quyết giám sát được theo dõi, tái giám sát chặt chẽ, với các nghị quyết cụ thể được xem xét phù hợp với tình hình thực tiễn. Ngoài ra, UBTVQH, Hội đồng Dân tộc và Ủy ban của Quốc hội được giao giám sát việc tuân thủ trình tự, thủ tục tiếp thu ý kiến trong quá trình xây dựng dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết, góp phần kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác lập pháp.

HĐND và Thường trực HĐND được bổ sung các hoạt động như xem xét kiến nghị giám sát của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan, cũng như xem xét báo cáo công tác của UBND và các cơ quan khác trong thời gian giữa hai kỳ họp. Thường trực HĐND cấp tỉnh còn có quyền kiến nghị HĐND bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND bầu, tăng cường trách nhiệm giải trình của các chức danh này.

Bảo đảm hiệu quả và điều kiện thực hiện giám sát

Để nâng cao hiệu quả giám sát, dự thảo luật quy định ba tiêu chí đánh giá cụ thể: thực hiện đúng đường lối, chủ trương của Đảng, Hiến pháp và pháp luật; sự phù hợp của vấn đề, lĩnh vực giám sát và thời điểm tiến hành; mức độ tác động đến hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, hoàn thiện chính sách, pháp luật và quyết định các vấn đề quan trọng. Các chủ thể giám sát có trách nhiệm báo cáo hiệu quả hoạt động của mình, bảo đảm tính minh bạch và trách nhiệm.

Về điều kiện bảo đảm, dự thảo luật nhấn mạnh vai trò của ngân sách nhà nước trong việc cung cấp kinh phí, cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả giám sát. Các cơ quan như Văn phòng Quốc hội, đơn vị giúp việc của HĐND có trách nhiệm hỗ trợ hoạt động giám sát, trong khi nhà nước có chính sách huy động chuyên gia, đào tạo đội ngũ cán bộ để nâng cao năng lực giám sát. Việc liên thông, chia sẻ dữ liệu giữa các chủ thể giám sát và cơ quan thanh tra, kiểm toán cũng được quy định nhằm tối ưu hóa nguồn lực và thông tin.