Phát triển giao thông xanh để tiến cùng thời đại

Giao thông vận tải chiếm một tỷ lệ đáng kể (gần 20%) trong tổng lượng phát thải CO2 của cả nước. Do đó, GS.TS. Lê Hùng Lân, giảng viên cao cấp Trường đại học Giao thông-Vận tải khẳng định, giao thông xanh là một lĩnh vực đặc biệt quan trọng trong chiến lược tăng trưởng xanh của đất nước.

Để thúc đẩy phát triển giao thông xanh, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 876/QĐ-TTg phê duyệt chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành giao thông vận tải, hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Cùng với đó, hướng trọng tâm phát triển hệ thống đường sắt tốc độ cao, điện khí hóa đường sắt quốc gia, phát triển cảng xanh và lộ trình chuyển đổi phương tiện sang sử dụng điện và năng lượng xanh…

Nhiều địa phương cũng đã ban hành đề án phát triển giao thông xanh, với mục tiêu và lộ trình rõ ràng. UBND TP. Hà Nội đã ban hành quyết định về triển khai “Đề án phát triển hệ thống giao thông vận tải công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh trên địa bàn”, trong đó đặt ra mục tiêu: Năm 2025 chuyển đổi xe buýt sử dụng năng lượng sạch đạt 5% và dự kiến đến năm 2035, tỷ lệ chuyển đổi phương tiện sử dụng điện, năng lượng xanh đạt 100%... Nhiều tỉnh thành như TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… cũng đã áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến, hình thành các trung tâm điều hành giao thông thông minh, tăng cường chuyển đổi xanh phương tiện tham gia giao thông.

Ba trụ cột giúp giao thông xanh bền vững là Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng

Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn còn những hạn chế cần tháo gỡ, từ cả chính sách đến kinh nghiệm triển khai. Theo TS. Lê Xuân Trường, Khoa Vận tải - Kinh tế, Trường Đại học Giao thông - Vận tải, thách thức lớn nhất với hệ thống giao thông vận tải là vấn đề tối ưu hóa mạng lưới, thiếu nguồn lực tài chính để triển khai thực hiện các mục tiêu xanh hóa. Để đạt mức phát thải phương tiện thấp hơn, đòi hỏi phải đầu tư chuyển đổi sang các phương tiện có tiêu chuẩn khí thải cao hơn, gây áp lực chi phí cho doanh nghiệp. Khi chuyển đổi phương tiện sử dụng năng lượng hóa thạch sang sử dụng điện cũng đối mặt nhiều thách thức. Với doanh nghiệp vận tải hành khách, chi phí đầu tư xe buýt 30 chỗ ngồi chạy diesel khoảng 2 tỷ đồng, trong khi xe chạy điện có giá gần gấp đôi (khoảng 3,9 tỷ đồng). Không những thế, các doanh nghiệp phải đầu tư trạm sạc tại các điểm đầu - cuối cho xe buýt điện.

Đề xuất giải pháp để tăng tốc phát triển giao thông xanh, PGS. TS. Ngô Trí Long cho rằng, cần tập trung phát triển các phương tiện sử dụng năng lượng sạch như xe điện, xe buýt điện và tàu điện ngầm tại các đô thị lớn, giúp người dân dễ dàng tiếp cận phương tiện công cộng ít ô nhiễm; xây dựng hệ thống trạm sạc điện phủ rộng tại các trung tâm và điểm giao thông trọng yếu; đầu tư nâng cao chất lượng hệ thống giao thông công cộng, kết hợp với ứng dụng công nghệ để tăng tính tiện lợi và hiệu quả vận hành. Bên cạnh đó, cần chú trọng phát triển hạ tầng dành riêng cho xe đạp, phương tiện di chuyển cá nhân xanh như xe điện mini, xe scooter; đồng thời khuyến khích mô hình xe đạp công cộng, như mô hình chia sẻ xe đạp điện đã thành công ở nhiều thành phố lớn trên thế giới.

Để tiến tới phát triển giao thông xanh, GS.TS. Lê Hùng Lân nhấn mạnh, phải dựa trên nền tảng công nghệ. Công nghệ sẽ giúp giảm khoảng cách, thời gian di chuyển bằng cách tích hợp quy hoạch giao thông và xây dựng (mô hình đô thị TOD); cung cấp thông tin, hướng dẫn giao thông cho người dân một cách chính xác, đầy đủ theo thời gian thực; quản lý, điều hành các hoạt động cũng như xử lý sự cố theo thời gian thực. Công nghệ cũng cho phép giám sát hành trình xe vận chuyển hàng hóa; thanh toán điện tử tích hợp, liên thông tạo nên nền tảng cho vận tải đa phương thức.

Cùng nhấn mạnh đến vai trò của công nghệ, một số chuyên gia đề xuất, việc ứng dụng công nghệ thông minh như hệ thống giao thông thông minh (ITS), trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) cũng là một giải pháp quan trọng để quản lý giao thông và tối ưu hóa các phương tiện giao thông xanh, giúp dự báo tình hình giao thông, từ đó đưa ra các giải pháp tối ưu. Các ứng dụng di động và nền tảng trực tuyến cũng giúp người dân dễ dàng tìm kiếm thông tin về các tuyến giao thông công cộng, tình trạng giao thông và dự báo thời gian di chuyển, từ đó giúp giảm lượng phương tiện cá nhân tham gia giao thông.

Đặc biệt, PGS. TS. Ngô Trí Long nhấn mạnh, để thúc đẩy phát triển giao thông xanh, Chính phủ cần có những chính sách hỗ trợ và khuyến khích doanh nghiệp và người dân tham gia vào quá trình chuyển đổi. Các ưu đãi thuế, hỗ trợ đầu tư cho các công ty sản xuất xe điện, phát triển cơ sở hạ tầng cho xe điện, cũng như các chương trình khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng và giao thông xanh là rất cần thiết.

Bên cạnh đó, TS. Khương Kim Tạo, nguyên Phó Chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia cho rằng, chuyển đổi sang giao thông xanh là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi, xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, ban hành các cơ chế, chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng và hạ tầng để khuyến khích phát triển phương tiện giao thông sử dụng năng lượng sạch. Doanh nghiệp là lực lượng chủ lực trong việc đầu tư, nghiên cứu và ứng dụng công nghệ xanh vào sản xuất, cung ứng dịch vụ, cũng như triển khai các giải pháp đổi mới sáng tạo, tiết kiệm năng lượng. Bên cạnh đó, cộng đồng cần thay đổi thói quen tiêu dùng, ủng hộ các sản phẩm, dịch vụ thân thiện môi trường và nâng cao nhận thức về phát triển bền vững. Tất cả sẽ tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ, góp phần hình thành văn hóa giao thông xanh.