SwissTrade: Hỗ trợ định hình tư duy mới trong xây dựng chính sách thương mại

Khi chính sách thương mại không thể chỉ dừng ở thiết kế

SwissTrade được triển khai trong giai đoạn 2020–2025, với tổng nguồn vốn viện trợ không hoàn lại 5 triệu CHF do Tổng cục Kinh tế Liên bang Thụy Sĩ hỗ trợ, Bộ Công Thương Việt Nam là cơ quan chủ quản, cùng sự tham gia đồng thực hiện của các đối tác quốc tế và đơn vị chuyên môn trong nước. Ngay từ đầu, dự án không được định hình như một hoạt động xúc tiến thương mại đơn thuần, mà như một cấu phần hỗ trợ nâng cao chất lượng hoạch định và thực thi chính sách thương mại dựa trên bằng chứng và thông lệ quốc tế.

Trọng tâm của hợp phần thứ nhất là hỗ trợ xây dựng Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa quốc gia giai đoạn 2021–2030 và kế hoạch hành động đi kèm. Điểm đáng chú ý không chỉ nằm ở nội dung chiến lược, mà ở cách tiếp cận xuyên suốt: không tách rời giữa thiết kế chính sách và khả năng thực thi. Việc hình thành 10 chiến lược ngành và 5 chiến lược lĩnh vực mang tính xuyên suốt, bao gồm chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, tiêu chuẩn chất lượng, thương mại bền vững và tạo thuận lợi thương mại, cho thấy nỗ lực hệ thống hóa tư duy làm chính sách trong bối cảnh thương mại toàn cầu thay đổi nhanh chóng.

Song song với đó, các báo cáo phân tích tác động thuế quan của Hoa Kỳ, các nghiên cứu về phòng ngừa đứt gãy chuỗi cung ứng, cùng chương trình đào tạo cho hơn 50 cán bộ về xây dựng và thực thi chính sách đã góp phần chuẩn hóa phương pháp làm chính sách theo hướng dựa trên dữ liệu và khảo sát thực tiễn doanh nghiệp. Đây là chuyển biến quan trọng, bởi trong bối cảnh các rào cản kỹ thuật và phi thuế quan gia tăng, chính sách thương mại nếu không được xây dựng trên nền tảng bằng chứng sẽ khó theo kịp yêu cầu thị trường.

Đối thoại công – tư: từ phản ánh sang đầu vào chính sách

Một trong những dấu ấn rõ nét của SwissTrade là việc thí điểm và từng bước chuẩn hóa cơ chế đối thoại công – tư theo thông lệ quốc tế. Thông qua các hội nghị tham vấn chính sách và chương trình “Vươn ra thị trường toàn cầu”, dự án đã tạo không gian trao đổi thực chất giữa cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp về các vấn đề đang tác động trực tiếp đến xuất khẩu, như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon, quy định chống mất rừng của EU hay yêu cầu truy xuất nguồn gốc ngày càng chặt chẽ.

Điểm cốt lõi của các hoạt động này không nằm ở số lượng hội nghị hay quy mô sự kiện, mà ở phương pháp tiếp cận. Việc xây dựng cẩm nang hướng dẫn đối thoại công – tư, áp dụng các công cụ điều tra và phỏng vấn bài bản do chuyên gia quốc tế chuyển giao, đã giúp các cơ quan chuyên môn tiếp cận khó khăn của doanh nghiệp một cách khách quan và có hệ thống hơn. Qua đó, đối thoại không chỉ dừng lại ở việc ghi nhận vướng mắc, mà từng bước trở thành đầu vào quan trọng cho quá trình điều chỉnh chính sách.

Ở cấp độ tổ chức thực thi, hợp phần hỗ trợ các tổ chức hỗ trợ kinh doanh (BSO) cho thấy sự dịch chuyển từ hỗ trợ rời rạc sang nâng cao năng lực thể chế. Từ 91 đề xuất của 63 tổ chức, dự án lựa chọn 13 sáng kiến tiêu biểu nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao năng lực xuất khẩu. Việc áp dụng mô hình đánh giá năng lực QBET cho 11 BSO không chỉ giúp các tổ chức này cải thiện tính chuyên nghiệp trong cung cấp dịch vụ, mà còn đặt nền móng cho việc xây dựng bộ chỉ số năng lực xúc tiến thương mại giai đoạn 2026–2030.

Ở cấp độ vi mô, các sáng kiến ứng dụng công nghệ số cho thấy cách chính sách và xúc tiến thương mại đang từng bước chuyển sang hỗ trợ trực tiếp doanh nghiệp trong việc đáp ứng tiêu chuẩn thị trường. Việc xử lý những vấn đề cụ thể như sai sót ghi nhãn – nguyên nhân khiến nhiều lô hàng bị từ chối tại EU – hay minh bạch hóa thông tin sản phẩm nông nghiệp thông qua nền tảng số, phản ánh khả năng chuyển hóa chính sách thành công cụ thực hành.

Đại diện phía Thụy Sĩ nhấn mạnh SwissTrade đã chuyển tiềm năng hợp tác thành hiệu quả thực chất, đồng thời đặt dự án trong bối cảnh tiến trình đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Hiệp hội Mậu dịch Tự do châu Âu đang tiến triển. Về phía cơ quan chủ quản, ba giá trị được khẳng định là tính toàn diện trong hỗ trợ chính sách, sự sáng tạo trong tổ chức thực hiện và độ tin cậy được bồi đắp qua hơn 20 năm hợp tác Việt Nam – Thụy Sĩ.

Tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả là bài toán đặt ra sau khi giai đoạn I khép lại. Khi các tiêu chuẩn xanh, yêu cầu số hóa và khả năng chống chịu chuỗi cung ứng ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc, thách thức không còn là “kết thúc một dự án thành công”, mà là làm thế nào để những gì SwissTrade tạo dựng được tiếp tục vận hành như một phần năng lực nội sinh của chính sách thương mại Việt Nam.