Thay đổi thước đo hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước

	Nhận diện ‘lỗ hổng’ để nâng cao hiệu quả cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước
	Xốc lại cỗ xe doanh nghiệp nhà nước
	Doanh nghiệp nhà nước và kỳ vọng luồng gió mới

Chính phủ mới ban hành Nghị quyết số 68/NQ-CP về tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động và huy động nguồn lực của doanh nghiệp nhà nước (DNNN), trọng tâm là tập đoàn kinh tế, tổng công ty trong phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, nghị quyết đặt mục tiêu đến hết năm 2025 có ít nhất 25 DN có vốn chủ sở hữu hoặc vốn hóa trên thị trường chứng khoán đạt trên 1 tỷ USD, 10 DN đạt mức trên 5 tỷ USD. Các nhà kinh tế nhìn nhận mục tiêu này không quá xa vời nếu đối chiếu với quy mô hiện tại của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước. Tuy nhiên, để các DNNN trở thành một lực lượng dẫn dắt, tạo động lực, mở đường, thúc đẩy các thành phần kinh tế khác cần thiết kế các cơ chế, chính sách và thước đo hiệu quả cho phù hợp.

Mục tiêu quy mô là trong tầm với

TS. Nguyễn Đức Kiên, Tổ trưởng Tổ tư vấn Kinh tế của Thủ tướng Chính phủ đánh giá, trước đây chúng ta hay nói cơ quan quản lý giao nhiệm vụ chung chung cho DNNN, nặng về định hướng, nay đã có định lượng cụ thể để người làm công tác quản trị DN biết mục tiêu của mình. Chẳng hạn, các lĩnh vực dầu khí, điện lực, viễn thông, xăng dầu, hàng không các DN hiện nay đều có vốn và tài sản cố định rất lớn thì mục tiêu đạt 5 tỷ USD theo Nghị quyết 68 của Chính phủ là khả thi.

Vietnam Airlines, hãng hàng không duy nhất đưa người Việt ở nước ngoài về nước trong đại dịch Covid-19

Theo TS. Nguyễn Đức Kiên, cần nhìn nhận công bằng rằng trong một số lĩnh vực, DNNN đã đóng vai trò hình thành và phát triển thị trường, sau đó rút lui dần để nhường sân chơi lại cho khối tư nhân. Như thị trường chứng khoán, DNNN tham gia từ những năm 1990, định ra sân chơi và luật chơi, từ đó các công ty, tập đoàn, ngân hàng thành lập công ty chứng khoán, khi thị trường hoạt động ổn định nhà nước dần thoái vốn. Hiện nay 100% công ty chứng khoán hoạt động trong các lĩnh vực từ môi giới, tư vấn cho tới đầu tư là công ty cổ phần và Nhà nước không còn chi phối trong lĩnh vực này.

Một trường hợp khác trong lĩnh vực sản xuất như Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) hiện nay vốn Nhà nước giảm xuống dưới 50% nhưng đây vẫn là đơn vị đi đầu trong ngành, tập hợp các lĩnh vực bông, sợi, dệt vải, riêng mảng may mặc đã được cổ phần hoá và thu hút mạnh mẽ cả vốn tư nhân trong nước và FDI cùng tham gia. “Những DNNN này thực hiện được nhiệm vụ khai phá, mở đường, họ đi trước thì tiêu chí đánh giá không chỉ là những chỉ tiêu tài chính như doanh thu, lợi nhuận nữa, mà phải là chỉ tiêu về tính lan toả cho nền kinh tế”, ông Kiên khuyến nghị.

Cần cơ chế để “cởi trói” cho DNNN

Mặc dù DNNN đã có những đóng góp giúp lan toả nguồn lực và thu hút nguồn vốn từ các thành phần kinh tế khác, song mức độ hiệu quả còn thấp hơn so với kỳ vọng của Chính phủ. Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đánh giá, hầu hết các tập đoàn kinh tế, tổng công ty thường hoạt động hiệu quả ở các ngành, lĩnh vực có lợi thế tự nhiên như khai thác khoáng sản, dầu khí, hoặc thống lĩnh thị trường do lịch sử để lại như viễn thông. Một số công ty mẹ trong giai đoạn 2016-2020 có tổng doanh thu lớn như: Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (gấp 2,08 lần), Tổng công ty Đầu tư và phát triển nhà và đô thị (gấp 2,68 lần), Tổng công ty Đông Bắc (gấp 2,35 lần)… Đối với các ngành có khả năng dẫn dắt chuyển đổi cơ cấu kinh tế trong bối cảnh thế giới đang thay đổi như công nghệ lõi, công nghệ số trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo cao chưa được thể hiện rõ.

Tại hội nghị trực tuyến của Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới đây, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng thẳng thắn nhìn nhận, hoạt động của các DNNN còn thiên về hướng nội, trong khi kinh nghiệm quốc tế cho thấy các DNNN thành công tại các quốc gia thường được nhà nước định hướng xuất khẩu. Thay vì sản xuất để đáp ứng nhu cầu trong nước, DN của họ được định hướng sản xuất để xuất khẩu và cạnh tranh trên quy mô toàn cầu. Nếu lấy kim ngạch xuất khẩu là thước đo, tiêu chí để đánh giá năng lực cạnh tranh của DN thì có thể thấy khả năng cạnh tranh và vươn ra thị trường quốc tế của DNNN của Việt Nam còn hạn chế. Bởi số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy, hiện nay số thu cân đối ngân sách nhà nước từ hoạt động xuất nhập khẩu chiếm 13,81% tổng thu ngân sách nhà nước, trong đó DN khu vực FDI chiếm 9,36% còn DNNN và DN tư nhân đều chỉ chiếm khoảng hơn 2%.

Chủ tịch HĐTV một DN thuộc Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam chia sẻ, có những ý kiến cho rằng DNNN được hưởng nhiều đặc ân, song trên thực tế DNNN cũng có những khó khăn, đặc thù khiến họ khó bứt phá. Vị này phân trần, với cơ chế, chính sách hiện nay DN đầu tư 10 dự án mà chỉ có một dự án thua lỗ đã bị quy trách nhiệm không bảo toàn vốn đầu tư của nhà nước nên lãnh đạo DNNN không có động lực đổi mới sáng tạo.

Ông Nguyễn Hoàng Anh, Chủ tịch Uỷ ban Quản lý vốn nhà nước cũng cho rằng để tạo động lực cho khối DNNN bứt phá và trở thành động lực dẫn dắt, thu hút các thành phần kinh tế khác, cần khẩn trương hoàn thiện các cơ chế chính sách để “cởi trói” cho DNNN. Theo đó, thực hiện triệt để hơn việc tách bạch chức năng quản lý nhà nước và chức năng đại diện chủ sở hữu nhà nước cả về thể chế và tổ chức, bộ máy theo hướng nhà nước quản lý theo mục tiêu (giao mục tiêu, kế hoạch cho DN); tăng tính chủ động, tự quyết của DN, giảm bớt việc can thiệp trực tiếp của cơ quan đại diện chủ sở hữu vào hoạt động sản xuất kinh doanh của DN.

Cùng với đó, cần thống nhất quan điểm và thể chế hoá việc đánh giá hiệu quả hoạt động của DN theo chỉ tiêu tài chính tổng thể (lợi nhuận lãi, lỗ hàng năm), thay vì tính riêng từng hoạt động, dự án cụ thể như cách làm hiện nay. Có như vậy mới khuyến khích được tính chủ động, sáng tạo, đổi mới nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, hoạt động đầu tư của DNNN.