Tòa án Thương mại Quốc tế chặn lệnh áp thuế toàn diện của Tổng thống Trump

Theo Tòa án Thương mại Quốc tế, Hiến pháp Mỹ trao cho Quốc hội quyền độc quyền trong việc điều tiết thương mại với nước ngoài, quyền không thể bị thay thế bởi các lệnh hành pháp dựa trên thẩm quyền khẩn cấp.

“Tòa không đánh giá về sự hiệu quả hay hợp lý của việc dùng thuế quan như đòn bẩy”, hội đồng gồm ba thẩm phán nêu rõ khi ra lệnh cấm vĩnh viễn đối với các sắc lệnh thuế do ông Trump ban hành từ tháng 1/2025.

“Việc sử dụng đó là không hợp pháp, không phải vì nó thiếu khôn ngoan, mà vì luật liên bang không cho phép điều đó”, thông báo nêu.

Tòa yêu cầu chính quyền ban hành các sắc lệnh thay thế trong vòng 10 ngày. Ngay sau phán quyết, chính quyền Trump đã kháng cáo và đặt dấu hỏi về thẩm quyền của tòa.

Lệnh cấm có hiệu lực ngay lập tức đối với toàn bộ sắc thuế dựa trên Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) mà ông Trump ban hành từ đầu năm. Tòa không xem xét các loại thuế theo ngành (như thép, nhôm, ô tô) vốn áp dụng theo luật khác.

Tòa án Thương mại Quốc tế, có trụ sở tại Manhattan nơi xử lý các tranh chấp liên quan đến luật thương mại và hải quan quốc tế. Các quyết định của tòa có thể bị kháng cáo lên Tòa Phúc thẩm Liên bang và Tòa án Tối cao Mỹ.

Rối loạn thương mại

Việc áp thuế nhập khẩu là công cụ trung tâm trong chính sách thương mại của ông Trump, nhưng cũng gây gián đoạn nghiêm trọng chuỗi cung ứng và thị trường toàn cầu. Các doanh nghiệp Mỹ nhiều lần rơi vào thế bị động trước những thay đổi đột ngột trong chính sách thuế quan.

Phát ngôn viên Nhà Trắng, Kush Desai hôm thứ Tư cho rằng thâm hụt thương mại là “tình trạng khẩn cấp quốc gia” đã “tàn phá các cộng đồng Mỹ, bỏ rơi người lao động và làm suy yếu nền công nghiệp quốc phòng”, những lập luận mà tòa không phủ nhận.

“Không phải những thẩm phán không được bầu chọn có quyền quyết định cách đối phó với tình trạng khẩn cấp quốc gia”, người phát ngôn nhấn mạnh trong một tuyên bố.

Các thị trường tài chính đón nhận phán quyết với tâm lý tích cực. Đồng USD tăng mạnh so với euro, yen và franc Thụy Sĩ. Hợp đồng tương lai chứng khoán Mỹ và thị trường cổ phiếu châu Á đều tăng.

Nếu phán quyết này được duy trì, nó sẽ làm suy yếu nghiêm trọng chiến lược đàm phán dựa vào thuế quan của ông Trump, khiến tiến trình thương mại với EU, Trung Quốc và nhiều đối tác khác trở nên khó đoán định.

Ông Trump từng khẳng định thuế quan sẽ đưa việc làm sản xuất trở lại Mỹ và thu hẹp thâm hụt thương mại hàng hóa trị giá 1.200 tỷ USD, một trong những cam kết chính của ông. Nay, nếu không còn công cụ thuế tức thời (từ 10% đến 54% hoặc cao hơn), chính quyền sẽ cần tìm các biện pháp gây sức ép khác hoặc buộc phải đàm phán chậm hơn.

Doanh nghiệp bị "tổn thương"

Phán quyết được đưa ra trong hai vụ kiện: một do Liberty Justice Center đại diện cho 5 doanh nghiệp nhỏ bị ảnh hưởng bởi thuế nhập khẩu; một do liên minh 12 bang do bang Oregon dẫn đầu khởi kiện.

Các doanh nghiệp, từ nhà nhập khẩu rượu tại New York đến nhà sản xuất bộ dụng cụ giáo dục và nhạc cụ ở Virginia cảnh báo rằng các sắc thuế khiến họ khó duy trì hoạt động kinh doanh. Tòa án nhận định: “Nếu các sắc thuế bị xem là vi phạm với nguyên đơn, thì chúng vi phạm với tất cả”.

Hiện còn ít nhất 5 vụ kiện tương tự đang chờ xử lý. Tổng Chưởng lý Oregon, Dan Rayfield, gọi sắc thuế của ông Trump là “bất hợp pháp, thiếu thận trọng và tàn phá kinh tế”, đồng thời khẳng định: “Phán quyết này tái khẳng định rằng luật pháp phải được tôn trọng, và các quyết định thương mại không thể tùy tiện theo ý Tổng thống”.

Ông Trump viện dẫn IEEPA (thường được sử dụng để áp đặt lệnh trừng phạt đối với kẻ thù của Mỹ hoặc đóng băng tài sản của họ) để áp thuế, trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên sử dụng luật này cho mục đích đó.

Bộ Tư pháp cho rằng vụ kiện nên bị bác bỏ vì các nguyên đơn chưa thực sự chịu thiệt hại do thuế còn chưa thực thi, và chỉ Quốc hội chứ không phải các doanh nghiệp tư nhân, mới có thể phản đối tình trạng khẩn cấp quốc gia do tổng thống ban bố theo IEEPA.

Khi áp đặt thuế quan vào đầu tháng 4, ông Trump gọi thâm hụt thương mại là tình trạng khẩn cấp quốc gia, biện minh cho mức thuế đồng loạt 10% với tất cả hàng nhập khẩu, với mức thuế cao hơn đối với các quốc gia mà Mỹ có thâm hụt thương mại lớn nhất, đặc biệt là Trung Quốc.

Nhiều mức thuế theo từng quốc gia đã bị tạm hoãn chỉ một tuần sau đó. Ngày 12/5, chính quyền Trump tuyên bố đang giảm tạm thời các mức thuế cao nhất đối với Trung Quốc trong khi tiến hành đàm phán cho một thỏa thuận thương mại dài hạn. Hai bên đã nhất trí giảm thuế cho nhau trong ít nhất 90 ngày.