TTIP: Hiệp định kết nối hai bờ Đại Tây Dương còn trắc trở

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo hai bên bờ Đại Tây Dương đều thừa nhận thực tế rằng đạt được một thỏa thuận trước khi Tổng thống Obama hết nhiệm kỳ vào tháng 1/2017 là việc khó khăn.

Tổng thống Barack Obama và Thủ tướng Đức Angela Merkel kêu gọi Mỹ và EU đẩy nhanh ký kết TTIP

Thách thức trong đàm phán

TTIP được xem là thỏa thuận đầu tư và thương mại tự do của thế kỷ 21, chủ yếu tập trung vào việc hài hòa hóa các quy định và tiêu chuẩn, loại bỏ các hàng rào đối với đầu tư, mở ra sự tiếp cận đối với các hợp đồng mua sắm của chính phủ và giải quyết các vấn đề mới như bảo vệ người tiêu dùng và trao đổi dữ liệu.

Nhưng hiệp định này đang đối mặt với sự phản đối gia tăng và quan điểm ủng hộ chủ nghĩa bảo hộ ở cả hai phía, khi những người chỉ trích đặt ra câu hỏi về lợi ích của việc thúc đẩy tự do thương mại hơn.

Bộ trưởng Kinh tế Đức Sigmar Gabriel đã cảnh báo TTIP sẽ thất bại nếu Mỹ không chấp nhận nhượng bộ, nhất là về vấn đề cho các công ty châu Âu tiếp cận các hợp đồng mua sắm công của Mỹ. Hiện vẫn còn nhiều bất đồng giữa hai bên trong các lĩnh vực đàm phán chủ chốt, trong đó các vấn đề chính trị liên quan đến hiệp định này ngày càng trở nên phức tạp.

Những người phản đối TTIP ở châu Âu không tán thành điều khoản giải quyết tranh chấp cho các nhà đầu tư, một điều khoản cho phép các công ty Mỹ đầu tư vào EU đưa các vụ tranh chấp ra ban trọng tài đặc biệt và tòa án địa phương.

Sau khi tạm ngừng đàm phán về chương đầu tư hồi năm 2014, đồng thời tiến hành thăm dò dư luận trong khu vực, Ủy ban châu Âu đã đưa ra một bản kế hoạch sửa đổi, bao gồm việc thành lập tòa án quốc tế giải quyết các vụ tranh chấp đầu tư và một cơ quan kháng cáo. Ngay lập tức phía Mỹ đã lên tiếng phản đối những đề xuất này. Do vậy, việc đi tới được một thỏa hiệp cho vấn đề đầu tư là rất khó khăn.

Một yếu tố khác là chi tiêu của chính phủ. Kể từ năm 1933, luật pháp Mỹ ràng buộc chính phủ nước này phải dành ưu đãi cho các công ty Mỹ trong nhiều thỏa thuận mua sắm công. Trong khi đó, EU muốn thay đổi điều này và họ đã yêu cầu Washington dùng TTIP để loại bỏ những luật lệ liên quan, nhằm mang lại quyền tiếp cận thị trường mua sắm chính phủ một cách bình đẳng cho các công ty ở "lục địa Già".

Mặc dù vậy, thực tế cho thấy bất kỳ thỏa thuận thương mại nào dành ưu tiên cho các đối tác nước ngoài đều sẽ trải qua hành trình khó khăn để được Quốc hội Mỹ thông qua.

Trong lĩnh vực dịch vụ, trước sức ép của các nước thành viên, EU đã đưa ra đề xuất loại bỏ hơn 200 loại hình dịch vụ khỏi TTIP, trong khi Mỹ chỉ yêu cầu bốn ngoại lệ dành cho họ. Mỹ cũng bác bỏ ý tưởng mở cửa ngành vận tải đường biển cho cạnh tranh nước ngoài. Điều đó khiến cho bất đồng giữa Mỹ và EU xung quanh các lĩnh vực đàm phán quan trọng và nhạy cảm ngày càng nới rộng.

Yếu tố thứ năm là nông nghiệp. Bất kỳ cuộc đối thoại nào liên quan đến TTIP và vấn đề nông nghiệp đều được dự đoán sẽ kéo dài. Các nhóm vận động khá quyền lực trong lĩnh vực nông nghiệp ở cả hai bên bờ Đại Tây Dương lâu nay vẫn muốn bảo vệ thị trường nội địa thông qua việc áp thuế nhập khẩu hay các quy định thương mại.

Thêm vào đó, Chính phủ Mỹ và các nước EU từ lâu đã giữ những quan điểm khác nhau trong một loạt vấn đề nông nghiệp như cây trồng biến đổi gen hay vấn đề sử dụng kháng sinh và hoóc-môn tăng trưởng trong chăn nuôi…

Brexit và các nguy cơ khác

Các nhà đàm phán của Mỹ và EU ngày 25/4 đã bước vào vòng đàm phán thứ 13 về Hiệp định TTIP tại New York, Mỹ. Vòng đàm phán mới kéo dài một tuần diễn ra vào lúc xuất hiện những tiếng nói phản đối thương mại tự do trong cuộc đua vào Nhà Trắng gia tăng và các quan chức Mỹ quan ngại rằng nếu không thể kết thúc TTIP trước khi ông Obama rời Nhà Trắng, việc hoàn tất hiệp định thương mại này có thể bị lùi tới năm 2021.

Những hoài nghi rằng TTIP sẽ “thu hẹp” khả năng bảo vệ người tiêu dùng và xã hội trước lợi ích của các doanh nghiệp khiến hàng nghìn người phản đối TTIP đã xuống đường biểu tình, trong khi các chính trị gia ở Pháp và Đức tỏ ra khá dè dặt về thỏa thuận.

Đối với các nhà lãnh đạo Mỹ và EU, việc tập hợp sự ủng hộ của người dân cho các cuộc đàm phán về TTIP đã là quá khó khăn. Cuộc trưng cầu ý dân về tư cách thành viên EU của nước Anh vào tháng Sáu, hay các cuộc bầu cử tại Pháp và Đức trong năm tới được coi là những sự kiện chính trị ảnh hưởng tới tiến trình đàm phán TTIP.

Là một trong các nền kinh tế lớn nhất EU, nước Anh sẽ đóng một vai trò quan trọng trong TTIP - hiệp định sẽ giúp tạo ra khu vực mậu dịch tự do lớn nhất thế giới. Cuộc bỏ phiếu ngày 23/6 tại nước Anh về việc có nên rời khỏi EU hay không sẽ không thay đổi mục tiêu cuộc đàm phán, vốn đã diễn ra trong 3 năm qua. Tuy nhiên, đối với một số chuyên gia, việc nước Anh rời khỏi EU sẽ có tác động thê thảm đối với triển vọng của TTIP.

Gary Hufbauer, cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ và hiện làm việc tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ở Washington, nói: “Nếu người dân Anh bỏ phiếu ủng hộ việc rời khỏi EU, điều này sẽ khiến các cuộc đàm phán TTIP trở nên lung lay. Sẽ không còn con đường nào hướng tới phía trước bởi còn quá nhiều bất ổn”.

Điều nghịch lý ở đây đó là nguy cơ Brexit thúc đẩy các nhà đàm phán “tăng tốc” hơn. Cựu quan chức ngoại giao Mỹ Daniel Hamilton - Giám đốc Trung tâm Quan hệ xuyên Đại Tây Dương tại Đại học Johns Hopkins - cho rằng thông điệp mạnh mẽ của cuộc đàm phán đó là TTIP vẫn đang tiến lên phía trước có thể nhắc nhở nước Anh rằng họ sẽ bỏ lỡ cơ hội nếu rời EU.

Ông cho rằng các nhà đàm phán của hai bên “sẽ mong muốn đẩy nhanh tiến trình để cố gắng gây ảnh hưởng tới các cuộc tranh luận ở nước Anh”. Trong chuyến đi tới London vừa qua, Tổng thống Obama cảnh báo rằng nếu “xứ sở sương mù” rời EU, họ sẽ bị tụt hậu trong bối cảnh quan hệ thương mại EU - Mỹ “nở rộ” sau hiệp định này.