Từ vụ 3 ngân hàng Mỹ phá sản, thấy tầm quan trọng của hệ thống quản lý rủi ro tài chính (Bài 1)

Bài 1: Quản lý Bảng cân đối kế toán trong môi trường lãi suất gia tăng

Trong một tuần vẻn vẹn của tháng 3 vừa qua, ba Ngân hàng tại Mỹ đã giải thể bao gồm cả tự nguyện cũng như theo yêu cầu của chính phủ. Vào ngày 8 tháng 3, Ngân hàng Silvergate Bank, một ngân hàng chuyên phục vụ các công ty về tài sản số hóa đã công bố công khai việc ngân hàng này tự nguyện phá sản.

Hai ngày sau vào 10 tháng 3, Ngân hàng Silicon Valley Bank chuyên về khách hàng công nghệ đã bị yêu cầu đóng cửa với lý do không đủ thanh khoản và mất khả năng thanh toán, đồng thời

Bà Đinh Hồng Hạnh, Phó Tổng giám đốc, Lãnh đạo Dịch vụ Tài chính, PwC Việt Nam

Tập đoàn Bảo hiểm Tiền gửi Liên bang Mỹ (FDIC) được chỉ định là bên tiếp nhận ngân hàng này. Ngày 12 tháng 3, Cục Dịch vụ Tài chính New York thông báo rằng họ đã kiểm soát Signature Bank và chỉ định Tập đoàn Bảo hiểm Tiền gửi Liên bang Mỹ làm bên tiếp nhận.

Tiếp sau các sự kiện này, Bộ Tài chính Mỹ, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), Tập đoàn Bảo hiểm Tiền gửi Liên bang của Mỹ (FDIC) đã ra thông báo chung về việc tất cả các khách hàng gửi tiền tại Silicon Valley Bank và Signature Bank sẽ được đảm bảo nhờ việc vận dụng ngoại lệ với lý do khắc phục rủi ro có tính hệ thống, theo đó cho phép các khoản tiền gửi khách hàng lớn vốn không được bảo hiểm tiền gửi sẽ vẫn được đảm bảo. Fed cũng tạo ra Chương trình Tài trợ Kỳ hạn Ngân hàng cung cấp các khoản vay tới 1 năm cho các ngân hàng có sử dụng tài sản thế chấp là Trái phiếu chính phủ, chứng khoán có đảm bảo bởi các khoản vay mua nhà, và các tài sản sản đảm bảo có giá trị, tất cả được định giá theo mệnh giá ban đầu. Bản công bố Bảng cân đối kế toán gần đây nhất của Fed thể hiện một khoản mục tăng thêm 297 tỷ USD, chủ yếu là các khoản vay ngắn hạn. Các ngân hàng đã vay khoảng 12 tỷ USD từ Chương trình Tài trợ Kỳ hạn Ngân hàng mới của Fed và 152 tỷ USD từ Phòng cho vay chiết khấu của Fed, trong khi các ngân hàng bắc cầu (bridge banks) do FDIC thành lập đã vay 142 tỷ USD từ Fed .

Tổng thống Biden đã ra tuyên bố kêu gọi Nghị viện Mỹ (1) mở rộng thẩm quyền của FDIC trong việc thu hồi khoản lương thưởng & chế độ đãi ngộ dành cho cấp giám đốc điều hành của một số lớn các ngân hàng thay vì chỉ của những ngân hàng lớn nhất; (2) tăng cường khả năng của FDIC trong việc cấm các giám đốc điều hành nắm giữ các vị trí trong ngành ngân hàng; và (3) mở rộng thẩm quyền của FDIC để áp đặt khoản tiền phạt đối với các giám đốc điều hành.

Ngay sau những đổ vỡ gần đây trong khu vực ngân hàng, nhiều người đang công khai đặt câu hỏi nguyên nhân gì có thể khiến một ngân hàng phải phá sản, tự nguyện hoặc bắt buộc theo quyết định của chính phủ. Thoạt nhìn, đây có thể là những sự cố riêng lẻ liên quan đến những ngân hàng tập trung vào các ngành kinh tế đặc thù. Tuy nhiên, những đổ vỡ đó thực tế đã minh chứng cho tầm quan trọng của thông lệ quản lý Bảng cân đối kế toán, rủi ro thanh khoản và rủi ro lãi suất nhằm đảm bảo hiệu quả của thông lệ này trong điều kiện kinh tế đầy thách thức và bất ổn.

Ngân hàng Silicon Valley Bank. (Nguồn: nbcnews)

Hai năm đầu tiên của đại dịch Covid-19 đã cho thấy mức gia tăng kỷ lục về danh mục tiền gửi khi các cá nhân và doanh nghiệp cắt giảm đáng kể chi tiêu, tăng tiết kiệm và nhận được các khoản hỗ trợ của chính phủ. Nhiều ngân hàng đã tìm cách tăng thu nhập từ lãi bằng cách đầu tư các khoản tiền gửi vào danh mục chứng khoán đầu tư, đặc biệt là do việc chi tiêu của cá nhân và doanh nghiệp giảm sút trong thời kỳ COVID đã hạn chế nhu cầu vay vốn. Các loại chứng khoán đầu tư được lựa chọn phổ biến là các công cụ nợ chất lượng cao, được chính phủ bảo đảm, không yêu cầu dự trữ vốn dựa trên rủi ro và có thể được sử dụng để tạo thanh khoản trong trường hợp căng thẳng. Tuy nhiên, chứng khoán đầu tư rất nhạy cảm với những thay đổi về lãi suất.

So với đầu năm 2022, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đã tăng lãi suất cơ bản lên hơn 4,5%. Điều này làm giảm đáng kể giá trị của các loại chứng khoán đầu tư này và tạo ra “các khoản lỗ chưa thực hiện” trên Bảng cân đối kế toán của ngân hàng. Những đợt tăng lãi suất của Fed cũng đã thúc đẩy khách hàng của ngân hàng chuyển tiền gửi của họ sang các sản phẩm khác như Quỹ thị trường tiền tệ để tìm kiếm lợi suất cao hơn. Biến động này cũng như việc khách hàng tăng chi tiêu lượng tiền mặt đã tích lũy trong thời kỳ đại dịch Covid-19 đã dẫn đến đỉnh điểm là nhiều ngân hàng bị mất nguồn thanh khoản.

Giá trị của danh mục đầu tư bị giảm sút cộng với áp lực gia tăng do sụt giảm lượng tiền gửi đã đặt ra thách thức đối với việc quản lý rủi ro thanh khoản, đặc biệt là khi phải bán cắt lỗ chứng khoán đầu tư với lợi suất thấp hơn để bù đắp thanh khoản đối phó với việc sụt giảm nguồn huy động. Rủi ro thanh khoản tăng cao khi cơ sở tiền gửi của một ngân hàng bao gồm tiền gửi khách hàng giá trị lớn, tiền gửi ngắn hạn và tiền gửi nhạy cảm với lãi suất. Bảng cân đối kế toán mất cân đối giữa một bên là trái phiếu có kỳ hạn dài như Trái phiếu Kho bạc, các khoản cho vay đảm bảo bằng tài sản thế chấp do cơ quan chính phủ cấp so với bên kia là số dư tiền gửi không ổn định đã bộc lộ một vấn đề kinh điển trong quản lý rủi ro ngân hàng, chính là trạng thái mất cân đối giữa tài sản có và tài sản nợ. Các ngân hàng thường đo lường trạng thái mất cân đối này và xác lập hạn mức để kiểm soát rủi ro, nhưng những hạn mức này không phải lúc nào cũng được quản lý hiệu quả, bởi vì các nghiệp vụ phòng ngừa rủi ro (hedging) cũng phát sinh chi phí và việc không tiến hành hedging cũng dẫn tới tổn thất, đều làm giảm lợi nhuận của ngân hàng.

Sang đến năm 2023, sự sụt giảm lượng tiền gửi đã được coi là mối lo ngại ngày càng cao trong toàn ngành ngân hàng sau khi Fed xem xét tiếp tục tăng lãi suất. Những sự cố gần đây cho thấy tác động nghiêm trọng tiềm tàng do sự sụt giảm lượng tiền gửi gia tăng, vượt quá mức dự trữ thanh khoản hiện tại, được nắm giữ dưới dạng tiền mặt và chứng khoán có thanh khoản cao đang bị giảm giá trị, và do đó đã làm nổi lên nhu cầu buộc tất cả các ngân hàng phải liên tục thẩm định và điều chỉnh thông lệ quản lý rủi ro thanh khoản và rủi ro lãi suất của mình.