Vi nhựa đang làm gì với não bộ của bạn? cảnh báo mới từ các nghiên cứu khoa học

Vi nhựa - kẻ xâm nhập thầm lặng

Một nghiên cứu được công bố đầu năm 2024 đã phát hiện rằng bộ não người trung bình có thể chứa tới 7 gram nhựa, tương đương với trọng lượng của vài nắp chai nước. Nhóm nghiên cứu từ Đại học New Mexico đã thu thập mẫu mô não của hàng chục người đã khuất và phân tích bằng phương pháp hóa học đặc biệt. Kết quả cho thấy, có một lượng lớn các mảnh vi nhựa, chủ yếu là polyethylene - loại nhựa phổ biến trong bao bì và túi nilon - đang hiện diện trong mô não.

Điều đáng chú ý là não bộ của những người qua đời năm 2024 chứa lượng vi nhựa cao hơn khoảng 50% so với những người mất vào năm 2016. Điều này phản ánh mức độ tích lũy nhựa trong cơ thể chúng ta ngày càng tăng theo thời gian.

Hàng rào máu não không còn là rào chắn tuyệt đối

Vốn được xem là cơ chế bảo vệ thần kinh, hàng rào máu não (blood-brain barrier) có nhiệm vụ ngăn chặn các chất độc và vi sinh vật xâm nhập vào mô não. Tuy nhiên, nghiên cứu trên động vật cho thấy các hạt vi nhựa có khả năng xuyên qua hàng rào này - thậm chí còn làm rò rỉ và suy yếu cấu trúc vốn rất vững chắc của nó.

Một khi vào đến não, vi nhựa có thể kích hoạt các tế bào miễn dịch tại đây - gọi là microglia - để tiêu diệt “kẻ xâm nhập”. Quá trình này có thể dẫn đến viêm thần kinh mãn tính, một yếu tố nguy cơ cho các bệnh như Alzheimer, suy giảm trí nhớ và rối loạn hành vi.

Tác động đến hành vi và nhận thức

Dù chưa thể tiến hành thử nghiệm trực tiếp trên con người, các nghiên cứu trên động vật đã đưa ra những tín hiệu cảnh báo rõ ràng. Chuột sau khi tiếp xúc với vi nhựa trở nên hay quên và giảm khả năng giao tiếp. Ong gặp khó khăn trong việc học tập và định hướng. Cá ngựa vằn thể hiện sự lo âu và các biểu hiện rối loạn hành vi. Thậm chí, cua ẩn sĩ - loài thường rất giỏi trong việc lựa chọn nơi trú ẩn - cũng mất khả năng đưa ra quyết định sống còn. Những hiện tượng này cho thấy vi nhựa có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng nhận thức và hành vi cơ bản. Điều đáng lo ngại là những tác động này hoàn toàn có thể xảy ra ở con người, nhất là khi lượng vi nhựa tích tụ trong não đang có xu hướng ngày càng gia tăng.

Vi nhựa đến từ đâu?

Từ khi nhựa tổng hợp đầu tiên - Bakelite - được phát minh năm 1907, thế giới đã sản xuất hơn 9 tỷ tấn nhựa. Hầu hết trong số đó không được tái chế, mà bị thải ra môi trường, phân rã thành vi nhựa và xâm nhập vào chuỗi thực phẩm và nước uống. Trung bình, một người có thể tiêu thụ tới 52.000 hạt vi nhựa mỗi năm, chưa kể khoảng 69.000 hạt từ không khí mà chúng ta hít thở.

Làm gì để tự bảo vệ mình?

Dù chưa thể loại bỏ hoàn toàn vi nhựa khỏi cuộc sống hàng ngày, chúng ta vẫn có thể chủ động giảm thiểu mức độ phơi nhiễm thông qua một số biện pháp thiết thực. Trước hết, nên tránh nấu nướng hoặc lưu trữ thực phẩm trong hộp nhựa, đặc biệt khi sử dụng lò vi sóng, vì nhiệt độ cao có thể khiến vi nhựa phát tán vào thức ăn. Việc lựa chọn thực phẩm hữu cơ cũng là một giải pháp an toàn hơn, do các sản phẩm này ít có nguy cơ bị nhiễm vi nhựa từ bùn thải công nghiệp thường dùng trong canh tác truyền thống. Bên cạnh đó, bổ sung chất chống oxy hóa như vitamin E – có nhiều trong hạnh nhân, rau bina và bông cải xanh - được chứng minh trong nghiên cứu trên chuột là có thể làm giảm hoặc đảo ngược tác động tiêu cực của vi nhựa lên trí nhớ. Ngoài ra, sử dụng men vi sinh cũng là một hướng tiếp cận đầy hứa hẹn, khi một số bằng chứng cho thấy chúng có khả năng tăng cường hàng rào máu não - tuyến phòng thủ quan trọng chống lại sự xâm nhập của các hạt vi nhựa vào hệ thần kinh trung ương.

Hơn 90 phần trăm lượng nhựa chúng ta sản xuất ra sẽ thải ra môi trường Ảnh: Timur Matahari/AFP

Cảnh báo sớm cho một cuộc khủng hoảng sức khỏe?

Giáo sư Tamara Galloway, nhà độc chất học tại Đại học Exeter, nhấn mạnh: “Chúng ta đang sống trong một thế giới ngập tràn nhựa. Dù chưa rõ toàn bộ rủi ro, nhưng chúng ta cần khẩn trương tìm hiểu và hành động.”

Vi nhựa trong não bộ không còn là giả thuyết. Với tốc độ sản xuất và tiêu dùng nhựa như hiện nay, những hậu quả tiềm ẩn đối với sức khỏe thần kinh của con người là điều không thể bỏ qua. Đây không chỉ là vấn đề môi trường - mà là cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng trong tương lai gần nếu không được kiểm soát kịp thời.