Chấm điểm lễ hội dân gian: Ý thức quyết định “cao - thấp”

Có thể nói, đảm bảo an toàn và thực hiện văn minh lễ hội là vấn đề từ nhiều năm trở lại đây mà ngành văn hóa cũng như các đơn vị, tổ chức liên quan nước ta đặc biệt quan tâm. Xuất phát từ điều đó, mùa lễ hội năm nay, theo Thứ trưởng Bộ Văn hóa – Thể thao & Du lịch (VH-TT&DL) Huỳnh Vĩnh Ái, Bộ chính thức ban hành tiêu chí, thang điểm đánh giá thực hiện công tác quản lý và tổ chức lễ hội dân gian, do các Sở VH-TT&DL thực hiện, Cục Văn hóa Cơ sở chủ trì.

Du khách thập phương rải tiền lẻ tại nơi thờ tự Lễ hội Đền Bà Chúa Kho 2015

Theo ông Huỳnh Vĩnh Ái, trong số các tiêu chí chấm điểm, có việc thực hiện nếp sống văn minh như đặt hòm công đức, sử dụng tiền công đức, giọt dầu công khai minh bạch, không đổi và sử dụng tiền lẻ trong lễ hội; đảm bảo môi trường lễ hội lành mạnh; có các mục quy định điểm cộng và điểm trừ. Kết quả đạt được dưới 50 điểm là chưa hoàn thành, mức 95-100 điểm là hoàn thành xuất sắc.

Có thể nói, với "bộ tiêu chí" chấm điểm mà Bộ VH-TT&DL vừa ban hành tới các lễ hội dân gian, hứa hẹn sẽ đem lại một diện mạo tích cực, tươi sáng cho bức tranh lễ hội ở nước ta, vốn dĩ thời gian qua nhiều lễ hội còn có biểu hiện chưa đẹp, trái với thuần phong mỹ tục.

Dễ dàng nhận thấy, các mùa lễ hội trước, theo đánh giá của Bộ VH-TT&DL thì công tác quản lý, tổ chức lễ hội tại các địa phương chủ yếu được đánh giá bằng định tính chứ không định lượng. Cho đến năm nay, việc triển khai chấm điểm dựa trên những thang điểm quy định khá cụ thể sẽ giúp các địa phương và Bộ có điều kiện, cơ sở định lượng khi đánh giá hiệu quả quản lý, tổ chức lễ hội ở mức độ nào.

Dẫu vẫn biết sự đánh giá qua bộ tiêu chí cũng chỉ ở mức tương đối, nhưng qua đó sẽ thấy được một mùa lễ hội, công tác tổ chức, quản lý tại các địa phương có những mặt tích cực nào, những gì hạn chế cần điều chỉnh, tạo chuyển biến nhiều hơn cho mùa lễ hội sau.

Tuy nhiên, dù đã có bộ tiêu chí chấm điểm nhưng thực tế tại các lễ hội dân gian đầu năm mới diễn ra gần đây vẫn cho thấy "hình ảnh xấu xí". Chẳng hạn như Lễ hội Đền Trần tại tỉnh Thái Bình diễn ra từ ngày 3/3 đến ngày 8/3/2015 có lễ rước nước, thi cỗ cá thời Trần, các trò chơi dân gian, các điệu dân ca, dân vũ cùng nhiều hoạt động lễ, hội khác mang đậm văn hóa, bản sắc cũng được tổ chức như thi gói bánh chưng, thi pháo đất, kéo lửa nấu cơm cần… thu hút một lượng lớn du khách đổ về tham dự.

Song trên các phương tiện truyền thông đại chúng vẫn có tin, bài phản ánh về những điều "trông thấy mà đau đớn lòng" như đã từng có. Đó là việc "đội quân cái bang" – những người ăn xin xuất hiện tràn lan tại lễ hội này, bên cạnh đó là các hàng quán kinh doanh bày bán tràn ra đường gây cản trở trong việc đi lại của người hành lễ, qua đó làm không gian lễ hội có phần chật chội, thiếu tính trang nghiêm.

Đặc biệt, giới thạo tin cũng ghi lại được nhiều hình ảnh tại Lễ hội Đền Trần tỉnh Thái Bình có hiện tượng đổi tiền lẻ, các trò "vui chơi có thưởng" thực chất là trò "đỏ - đen" mặc nhiên diễn ra.

Hoặc tại Hội Lim năm 2015 diễn ra tại huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh vừa qua (ngày 2 và 3/3, tức ngày 12 và 13 tháng Giêng năm Ất Mùi). Mặc dù trước khi diễn ra Hội Lim 2015, Sở VH-TT&DL tỉnh Bắc Ninh đã cùng Ban tổ chức quyết tâm siết chặt công tác quản lý, đảm bảo an toàn giao thông cũng như mỹ quan tại nơi thờ cúng.

Song tại Hội Lim 2015 vẫn có không ít hình ảnh phản cảm từ sự thiếu ý thức của người dân cũng như du khách thập phương. Đó là việc du khách thập phương "đứng lên bia mộ" tiền nhân vốn đỗ Tiến sĩ, tình trạng đổi tiền lẻ và nhét tiền lẻ vào tay Phật...

Cũng tại Bắc Ninh là Lễ hội Đền bà Chúa Kho, dù đã siết chặt công tác quản lý, song tại lễ hội này vẫn để xảy ra tình trạng chung như các lễ hội kể trên, đó là việc đổi tiền lẻ với tỷ lệ % cao, nói đúng hơn là "mua – bán tiền lẻ" với giá "trên trời". Chẳng hạn người hành lễ đổi 100.000 đồng tiền lẻ mệnh giá 500 đồng sẽ chỉ thu về 65.000 đồng.

Những thực tế và hình ảnh chưa đẹp tại Lễ hội năm 2015 nói trên chỉ là một vài lễ hội điển hình vừa diễn ra dịp đầu năm mới, chưa phải là toàn mùa lễ hội dân gian trong năm diễn ra ở nước ta. Thực tế tại các lễ hội đã kể trên là hồi chuông báo động cho các lễ hội khác đã, đang và sắp diễn ra thời gian tới.

Không biết các lễ hội để xảy ra những hình ảnh chưa đẹp ấy sẽ nhận về số điểm bao nhiêu từ bộ tiêu chí mà Bộ VH-TT&DL vừa ban hành, nhưng trước hết đã phản ánh ý thức tham gia lễ hội của người dân vẫn còn chưa có nhiều cải thiện. Thang điểm của cơ quan quản lý văn hóa, như đã nói dẫu sao cũng chỉ ở mức tương đối, nhưng sẽ là tuyệt đối nếu đến với lễ hội, người dân ứng xử có văn hóa và văn minh hơn!