Mở rộng quyền giám sát đầu tư
Từ chủ trương được mong đợi
Người dân sẽ được tham gia nhiều hơn vào quá trình giám sát các dự án đầu tư công, thông qua hoạt động của Ban Giám sát đầu tư cộng đồng (GSĐTCĐ) tại từng địa phương. Nội dung nhận được nhiều sự quan tâm này được quy định cụ thể tại Chương V, dự thảo Nghị định về Giám sát và đánh giá đầu tư, vừa được Chính phủ ban hành.
Ông Nguyễn Xuân Tự, Vụ trưởng Vụ Giám sát và thẩm định đầu tư, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, đây không phải lần đầu tiên hoạt động của Ban GSĐTCĐ được quy định trong một văn bản luật. Tuy nhiên lần này các quyền liên quan đến hoạt động giám sát của Ban đã được quy định cụ thể và rõ ràng hơn, qua đó nâng cao vai trò giám sát của người dân đối với các dự án sử dụng nguồn ngân sách Nhà nước, đảm bảo tốt hơn việc ngăn chặn tham nhũng, lãng phí.
Cần mở rộng quyền giám sát của cộng đồng với các dự án trọng điểm |
Cụ thể, Ban GSĐTCĐ được quyền yêu cầu các cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền cung cấp các thông tin về quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch phát triển ngành, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, quy hoạch phát triển kết cấu hạ tầng, quy hoạch xây dựng chi tiết các khu đô thị, khu dân cư, khu công nghiệp và kế hoạch đầu tư có liên quan trên địa bàn xã theo quy định của pháp luật.
Một quyền khác là yêu cầu các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan trả lời về các vấn đề thuộc phạm vi quản lý theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, Ban GSĐTCĐ cũng có quyền yêu cầu chủ chương trình, chủ đầu tư trả lời, cung cấp các thông tin phục vụ việc giám sát đầu tư, như quyết định đầu tư, thông tin về chủ đầu tư, tiến độ và kế hoạch đầu tư, diện tích chiếm đất và sử dụng đất, đền bù, giải phóng mặt bằng...
Cũng theo Nghị định, Ban GSĐTCĐ cũng có quyền kiến nghị các cấp có thẩm quyền đình chỉ thực hiện đầu tư, vận hành dự án trong các trường hợp có ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất, an ninh, văn hoá - xã hội, môi trường sinh sống của cộng đồng; hoặc trường hợp chủ đầu tư không thực hiện công khai thông tin về chương trình, dự án đầu tư theo quy định của pháp luật; phản ánh với các cơ quan Nhà nước về kết quả giám sát đầu tư của cộng đồng và kiến nghị biện pháp xử lý.
Đến nút thắt thực thi
Mặc dù tạo ra nhiều quyền lực thiết thực hơn cho Ban GSĐTCĐ, song thực tế là các quyền này sẽ khó có thể phát huy hiệu quả do sự “phủ sóng” của ban này tại các địa phương hiện còn khá hạn chế. Điều này được thể hiện khá rõ tại khảo sát Chỉ số Hiệu quả quản trị và Hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2014, trong đó có kết quả đo lường hiệu quả thực hiện thiết chế Ban GSĐTCĐ.
Theo đó, tỷ lệ người dân cho biết Ban GSĐTCĐ đã được thành lập ở địa bàn xã/phường họ cư trú còn rất thấp. Trên phạm vi toàn quốc, chỉ có 19% số người được hỏi cho biết xã/phường của họ đã có Ban GSĐTCĐ, tăng nhẹ so với tỷ lệ 14,5% của năm 2011.
Kết quả đo lường độ “phủ sóng” và hiệu quả hoạt động của Ban GSĐTCĐ cũng không thống nhất giữa các địa phương. Chẳng hạn ở Quảng Trị, 41% số người được hỏi cho biết xã/phường của họ đã thành lập ban này, trong khi ở Sóc Trăng chỉ là 4%. Về hiệu quả hoạt động, ở Kiên Giang, trong số những người cho biết ở xã/phường của họ có Ban GSĐTCĐ, gần như 100% đánh giá cao hiệu quả của ban, trong khi đó tỷ lệ này ở Yên Bái chỉ là 37%.
Mặc dù vậy, kết quả chung cuộc là tỷ lệ đánh giá thiết chế này hoạt động có hiệu quả rất cao, lên tới 87%. Điều này cho thấy đây là thiết chế hữu ích để nâng cao giám sát của cộng đồng với các dự án đầu tư công.
Một vấn đề khác là hoạt động giám sát của cộng đồng hiện nay cũng chỉ giới hạn ở những dự án có quy mô nhỏ và vừa, như hạ tầng nông thôn tại các xã, thị trấn, thôn bản…
Cụ thể là các công trình như nhà văn hoá, cầu cống, đường sá, trường học, kênh mương, công trình hỗ trợ phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp… Còn đối với những dự án quy mô lớn, tác động tới phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt các dự án đầu tư bằng vốn ODA, hay các dự án hợp tác công tư (PPP) như xây dựng sân bay, đường cao tốc… thì lại chưa có quy định hướng dẫn cụ thể về hoạt động của Ban GSĐTCĐ.
Chẳng hạn các thành viên trong ban này gồm những ai, cơ chế đóng góp và tham vấn ý kiến như thế nào, việc tiếp thu và phản hồi ý kiến của ban này được thực hiện ra sao… Trong khi thực tế thì đây mới là các công trình có tác động sâu rộng tới đời sống và cần thiết phải có sự tham vấn ý kiến của đông đảo người dân.
Do đó, để thiết chế này hoạt động thực sự tích cực, giám sát có hiệu quả để chống tham nhũng, lãng phí trong các dự án đầu tư công hay dự án sử dụng ngân sách Nhà nước, cần nghiên cứu thêm những phương thức hoạt động mới, cũng như phạm vi hoạt động để những ban này thực sự đem lại kết quả như mong đợi của người dân, đến gần với người dân hơn.