Nhà đầu tư chê ưu đãi

	DN FDI dẫn dắt thị trường
	FDI thế hệ mới: “Ngã” từ đâu đứng lên từ đó
	Các khuyến nghị thu hút FDI thế hệ mới

Đã từng sai lầm vì ưu đãi

Nhìn lại 3 giai đoạn thay đổi chính sách ưu đãi thuế để thu hút FDI, ông Bùi Ngọc Tuấn - Phó Tổng giám đốc tư vấn thuế Công ty TNHH Deloitte Việt Nam cho biết, Việt Nam đã từng có kinh nghiệm không mấy thành công trong việc áp dụng các chính sách này.

Cụ thể là giai đoạn 2000-2008 chúng ta đưa ra rất nhiều chính sách khuyến khích đầu tư tới mức dàn trải. Xét theo lĩnh vực, ưu đãi rất đa dạng, trong đó tập trung vào các hoạt động nông lâm thủy sản, phát triển hạ tầng khoa học công nghệ. Xét theo địa bàn, ưu đãi áp dụng cho cả địa bàn khó khăn, đặc biệt khó khăn, cũng như địa bàn khu công nghiệp, khu kinh tế, mà không có cơ chế riêng biệt về quy mô dự án. Đó là chưa kể các hoạt động đầu tư mở rộng đều được hưởng ưu đãi; thậm chí mức thuế suất ưu đãi có thể kéo dài trọn đời dự án.

Ảnh minh họa

Kết quả là lượng vốn FDI chảy vào nền kinh tế gia tăng, nhưng hiệu quả lại hạn chế do các ưu đãi quá dàn trải. “Giống như việc đầu tư một cái siêu thị và mở cửa miễn phí suốt 1 tháng trời để thu hút khách”, ông Tuấn ví von.

Nhận thấy tác động tiêu cực của ưu đãi đầu tư, giai đoạn 2009-2013 chính sách ưu đãi đã được thắt chặt hơn rất nhiều. Theo đó ưu đãi được giới hạn trong một số lĩnh vực công nghệ cao, xã hội hóa, phát triển cơ sở hạ tầng; không áp dụng với địa bàn khu công nghiệp; không áp dụng ưu đãi với toàn bộ các hoạt động đầu tư mở rộng. Mức ưu đãi thuế suất chỉ được kéo dài tối đa 15 năm.

Tuy nhiên từ năm 2014 đến nay do các NĐT kêu ca rằng việc thắt chặt ưu đãi tác động tiêu cực với dòng vốn FDI, vì vậy Chính phủ đã thay đổi chính sách, trong đó tập trung về lĩnh vực, địa bàn, mức đầu tư… với mức tương tự giai đoạn 2000-2008. Nhờ đó, tình hình thu hút FDI đã có chuyển biến tích cực.

Ông Tuấn cho biết, Việt Nam hiện là nước có mức thuế suất thuế thu nhập DN phổ thông 18%, thuộc loại hấp dẫn nhất thế giới (bình quân trên thế giới là 27%). Trong khu vực, ngoại trừ Singapore và Hồng Kông có mức thuế suất thấp hơn Việt Nam (17% và 16,5%), tất cả các nền kinh tế khác đều có thuế suất thuế thu nhập DN cao hơn. Nếu tính cả các chính sách ưu đãi miễn, giảm thuế theo ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn, quy mô vốn, quy mô sử dụng lao động, khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế, khu công nghệ cao, thì thuế thu nhập DN của Việt Nam vô cùng hấp dẫn.

Tuy nhiên theo đánh giá của Cục Tài chính DN (Bộ Tài chính), những đóng góp của DN FDI vào ngân sách nhà nước hiện nay vẫn còn thấp, chưa tương xứng với các ưu đãi mà Việt Nam dành cho khối này. Số liệu tổng hợp báo cáo tài chính của DN FDI từ năm 2012 đến năm 2016 cho thấy quy mô hoạt động sản xuất kinh doanh của khối này luôn duy trì tăng trưởng ở mức cao.

Tính riêng trong năm 2016, doanh thu tăng 21,7% so với năm 2015; lợi nhuận trước thuế tăng 39,7%. Tuy nhiên số nộp vào ngân sách nhà nước của khu vực này chỉ tăng 14% so với năm 2015. Bên cạnh đó, tình trạng DN thua lỗ chiếm tỷ trọng lớn và tiếp tục tăng so với những năm trước. Tỷ lệ DN FDI lỗ luỹ kế đến hết năm 2016 là 61%, dù giảm so với năm 2015 nhưng vẫn cao hơn các năm từ 2012-2014.

Phấp phỏng với ưu đãi

Theo các chuyên gia, những con số thực tế về hiệu quả sản xuất kinh doanh của DN FDI đã phản ánh hiệu quả hạn chế của các chính sách ưu đãi đầu tư. Trong khi đó chính các DN nước ngoài cũng cho rằng ưu đãi đầu tư không phải yếu tố quan trọng bậc nhất, mà là môi trường đầu tư minh bạch, thuận lợi, chính sách nhất quán.

Ông Bùi Ngọc Tuấn lấy ví dụ, thời gian thực hiện các thủ tục đăng ký đầu tư theo luật của Việt Nam tổng cộng chỉ có 22 ngày làm việc, khá cạnh tranh so với các quốc gia khác. Tuy nhiên thời gian lý tưởng như vậy chỉ áp dụng với các DN hoạt động ở phạm vi nhỏ lẻ, các ngành không phải áp dụng điều kiện kinh doanh. Trong khi đối với các DN kinh doanh trong các lĩnh vực có điều kiện thì thủ tục rất phức tạp vì không chỉ riêng cơ quan địa phương tham gia cấp phép mà cả các cơ quan ở các bộ ngành liên quan đến DN. Quá trình đó đẩy đi đẩy lại khiến DN mệt mỏi, không có động lực để tiếp tục vào đầu tư.

“Giống như việc vào nhà hàng gọi món ăn trên menu rất đẹp nhưng chờ mất cả tiếng đồng hồ, thì khi nhà bếp mang ra người ta không còn sự háo hức để trải nghiệm món ăn đó nữa”, ông Tuấn so sánh.

Ông Kim Heung Soo - Chủ tịch Hiệp hội DN Hàn Quốc tại Việt Nam nêu lên một câu chuyện thực tế để khẳng định NĐT đã mệt mỏi vì ưu đãi và đây không hẳn là yếu tố mà họ mong đợi. Đó là việc Công ty VinaPioneer ở tỉnh Hưng Yên vẫn còn thời hạn ưu đãi được bảo đảm trong Luật Đầu tư nhưng đã nhận được thông báo từ cơ quan thuế cho rằng DN không thuộc đối tượng được ưu đãi.

Các DN Hàn Quốc đều xem đây là vấn đề rất nghiêm trọng. Bởi họ nhận thấy ưu đãi mà mình đang được nhận có thể bị chấm dứt một cách đột ngột nên họ cho rằng cần phải giảm đầu tư hoặc tìm kiếm một đối sách khác. “Những quyết định hành chính không thể dự đoán trước là vấn đề rất quan trọng, làm thu hẹp hoạt động của các DN nước ngoài ở Việt Nam và ảnh hưởng đến ý định hợp tác với DN địa phương”, ông Kim Heung Soo lo ngại.

Ông Wim Douw - Chuyên gia cao cấp về chính sách đầu tư thuộc Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC) khuyến nghị, ưu đãi đầu tư là một công cụ chính sách hạn chế và trong giai đoạn tới phải đảm bảo nó không ảnh hưởng đến các yếu tố khác, đặc biệt là thu ngân sách. Vị này nhấn mạnh, ưu đãi đúng mục tiêu để tạo ra hiệu quả thu ngân sách trong dài hạn mới thực sự là ưu đãi hiệu quả. Các chính sách ưu đãi, đặc biệt là chính sách thuế dàn trải như hiện nay ít đảm bảo lợi ích dài hạn cho nước sở tại. Chính sách này cũng có lợi nhiều hơn cho những NĐT “dễ bay nhảy” với tầm nhìn ngắn hạn.

Ông phân tích thêm, hiện nay Việt Nam hướng tới thu hút các DN FDI trong lĩnh vực công nghệ, đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên DN hoạt động trong lĩnh vực này thường có một số năm không có lợi nhuận trong giai đoạn mới khởi nghiệp hoặc các giai đoạn hoạt động khác. Đó là chưa kể xu hướng lãi lỗ của các DN loại này thường biến động mạnh hơn và khó dự báo. Vì vậy các chính sách ưu đãi thuế ít mang lại lợi ích trong dài hạn đối với các NĐT vào những lĩnh vực này.