Trăn trở những đô thị du lịch

Được và mất

Sa Pa cách đây 20 năm thực là một sự ao ước của nhiều người. Bởi khi đó cảnh rừng núi ở đây còn hoang sơ, đường sá đi lại chưa tiện. Sa Pa trở thành điểm đến lý tưởng cho rất nhiều khách nước ngoài. Còn khách trong nước coi nơi đây như một địa chỉ xa xỉ.

20 năm sau, cái được nhiều và cái mất cũng rất đau. Giờ đây, nhiều người dân không mặn mà đến với Sa Pa, bởi theo họ nơi đây chẳng còn những nếp nhà xám cổ lúp xúp dưới bóng thông cổ thụ, dưới dáng cây pơ mu kiêu hùng nữa. Sa Pa đã mất phiên chợ tình truyền thống, không còn những gương mặt thiếu nữ hồn nhiên thêu thổ cẩm. Sa Pa bây giờ có cáp treo, bụi mù mịt, đường sá bị cày nát, hàng chục khách sạn lớn nhỏ được xây mới, trong đó có cả hạng 5 sao.

Sa Pa đã phát triển thành đô thị du lịch, sắp sửa chính thức trở thành thị xã của Lào Cai. Cái được nữa là đã dung chứa được nhiều người dân. Rất nhiều người dân dưới xuôi lên lập nghiệp, làm du lịch, kinh doanh và đã giàu có, thậm chí mua được đất, xây được nhà, làm được cả khách sạn mini. Sa Pa có nhiều cái được và cái mất. Thị trấn Sa Pa hẹp. Dân bản địa chỉ hơn 11 nghìn người nhưng từ năm 2016, mỗi năm đón xấp xỉ 2 triệu du khách. Đô thị trĩu nặng nỗi lo “bội thực” du khách, quá tải người lao động đến làm việc… dẫn đến nguy cơ mất cân bằng sinh thái, cảnh quan môi trường và khả năng cung cấp dịch vụ điện, nước, giao thông, an ninh trật tự…

Một góc Đà Lạt hôm nay

Chung tình trạng như vậy, Phú Quốc (Kiên Giang) cũng đang bị “băm nát” bởi đô thị hóa, xây dựng tràn lan, trái phép. Năm 2002, khi chưa có những con tàu cao tốc, hành khách ra Phú Quốc phải đi tàu gỗ, lênh đênh cả ngày mới đến được đảo Ngọc. Biển Bãi Trường xanh ngắt, sóng vỗ rì rào. Một mảng xanh hàng chục km từ xã Dương Tơ đến thị trấn An Thới với những rừng cây tràm, hàng dừa trĩu quả. Ngư dân sống ven biển, chân chất trong những mái nhà tranh. Trong khi đó, Bãi Dài còn được ví là vùng hoang của đảo. Trước đây, dân số Phú Quốc chỉ khoảng 80 nghìn người, nay con số ấy đã lên gần gấp ba.

Theo Ban Quản lý Khu kinh tế Phú Quốc, đến nay địa phương đã thu hút 280 dự án đầu tư với diện tích 10.754 ha vào đảo Phú Quốc; trong đó, có 250 dự án được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, quyết định chủ trương đầu tư, tổng diện tích hơn 9.000 ha. Ước tính đến cuối năm 2018, huyện có 500 cơ sở lưu trú du lịch với hơn 15.000 phòng. Đó cái cái tự hào, cái được, song cái mất cũng chẳng hề nhỏ. Khi có càng nhiều hấp lực, làn sóng di dân ra đảo ngày càng nhiều, hòn đảo vốn yên bình bỗng náo nhiệt hẳn lên. Trong sự phát triển “nóng” ấy, đảo Ngọc đã phải chịu nhiều tổn thương.

Cũng trong tình trạng quá tải, quy hoạch chưa đến nơi đến chốn, Tam Đảo (Vĩnh Phúc) cũng trở nên nhếch nhác. Lý Sơn (Quảng Ngãi) cũng đang oằn mình bởi hậu quả từ việc phát triển “nóng” khiến người dân cả nước vô cùng lo lắng cho tương lai của hòn đảo tiền tiêu của Tổ quốc.

Những năm qua, tỉnh Quảng Ngãi đã có nhiều chính sách nhằm khai thác lợi thế ở hòn đảo này. Tuy nhiên việc phát triển vẫn chưa song hành với bảo tồn nên nhiều giá trị về văn hóa phi vật thể, di tích, lịch sử, di sản… đang đứng trước nguy cơ bị tổn hại nghiêm trọng. Mặc dù giới khoa học đã nhiều lần đưa ra cảnh báo, song dòng dự án đổ lên đảo Lý Sơn vẫn chưa dừng lại.

Trong năm 2018, nhiều dự án thương mại, dịch vụ “khủng” đã được cấp phép hoặc đang thăm dò để đầu tư tại hòn đảo này. Mới đây, một khu đô thị với số vốn 1.700 tỷ đồng, dự kiến lấn 51ha biển, nằm chồng lấn lên khu bảo tồn biển. Dư luận đang phản đối dự án này bởi nhiều lý do đe dọa đến văn hóa và cảnh quan thiên nhiên.

Giải pháp nào cho sự phát triển an toàn?

Cách đây ít ngày, một tấm ảnh chụp thành phố du lịch Đà Lạt được đưa lên mạng. Bức ảnh cho thấy đô thị Đà Lạt không còn dấu tích của “thành phố trong rừng” nữa. Đà Lạt đang ngộp thở, quá tải, ô nhiễm với quá nhiều nhà cao tầng; rừng thông bị đốn hạ, bị thu hẹp dần. TS. Phạm Ngọc Đăng, Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và môi trường Việt Nam, cùng nhiều chuyên gia khác cho hay, sự bê tông hóa đi kèm với việc triệt hạ những cánh rừng thông, không chỉ phá vỡ không gian thiên nhiên và kiến trúc, mà còn gây nhiều tác động tiêu cực cho khí hậu vốn rất độc đáo ở nơi đây.

Đại công trường ở Sa Pa

Một điều khác, Đồ án quy hoạch chi tiết và thiết kế đô thị tỷ lệ 1/500 khu vực trung tâm Hòa Bình (TP. Đà Lạt, Lâm Đồng) vừa được UBND tỉnh Lâm Đồng công bố nhưng nhiều ý kiến về vấn đề quy hoạch và kiến trúc vẫn bày tỏ không ít băn khoăn. KTS Nguyễn Quốc Thông, Phó Chủ tịch Hội KTS Việt Nam cho hay: “Di sản Đà Lạt đã trở thành một biểu tượng, một giá trị thì nó sẽ trở thành một tài sản quý giá. Việc quy hoạch lại khu trung tâm Hòa Bình của Đà Lạt, chúng ta không nên xóa đi các công trình cũ để làm mới. TP. Đà Lạt cũng nên cân nhắc kỹ về quy hoạch này”.

Đô thị phát triển theo quy luật khó cưỡng. Nhưng nhiều quốc gia trên thế giới đã phát triển, trong đó có cả những đô thị du lịch, vùng du lịch một cách bền vững, gắn với bảo tồn thiên nhiên, môi trường văn hóa. Còn ở Việt Nam, cho đến bây giờ cũng chưa có một đánh giá tổng thể cho việc phát triển du lịch, rằng thế nào là đủ và vượt quá ngưỡng. Có chăng cũng chỉ là những đánh giá sơ sài của mỗi địa phương, cho một khu vực khác nhau mà thiếu tính liên kết vùng.