Bài toán giữ người, giữ nghề giữa “cơn khát” nhân lực ngành xây dựng

Thiếu hụt lao động nghiêm trọng, ngành xây dựng đối mặt thách thức mới

Thiếu hụt nghiêm trọng cả về số lượng và chất lượng

Theo số liệu từ Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC), trong quý III/2025, số lượng tin tuyển dụng nhân lực trong ngành tăng gần 172% so với cùng kỳ năm trước, mức cao nhất trong vòng 5 năm qua. Tuy nhiên, số hồ sơ ứng tuyển lại giảm hơn 40%, phản ánh thực trạng đáng lo ngại: ngành xây dựng đang “khát” nhân lực nghiêm trọng, không chỉ thiếu về số lượng mà còn yếu về chất lượng.

Hiện nay, phần lớn lao động trong ngành là lao động thời vụ hoặc ngắn hạn, chủ yếu xuất thân từ khu vực nông thôn, làm việc theo công trình hoặc dự án. Khoảng 75% lực lượng lao động chưa qua đào tạo nghề chính quy, thiếu kỹ năng chuyên môn và hiểu biết về an toàn lao động. Điều này khiến năng suất và chất lượng thi công bị ảnh hưởng đáng kể, đặc biệt trong các dự án hạ tầng trọng điểm quy mô lớn.

Trước sức ép đó, nhiều nhà thầu và doanh nghiệp buộc phải đưa ra chính sách đãi ngộ hấp dẫn nhằm thu hút và giữ chân người lao động. Một số đơn vị tổ chức đào tạo nghề miễn phí cho lao động phổ thông, đồng thời trả lương trong thời gian học việc để khuyến khích họ gắn bó lâu dài. Với các vị trí kỹ sư, cán bộ kỹ thuật, mức thu nhập phổ biến dao động từ 15 - 45 triệu đồng/tháng, chưa kể phụ cấp và thưởng tiến độ. Người lao động còn được hỗ trợ ăn ở, bảo hiểm và đào tạo an toàn, làm việc tại nhiều công trình lớn trải dài từ Hà Nội, Hải Phòng đến TP. Hồ Chí Minh.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch VACC nhận định, tình trạng “khát” nhân lực là hệ quả của nhiều năm thiếu đầu tư bài bản cho đào tạo nghề, cộng với sự dịch chuyển lao động sang các ngành có điều kiện ổn định hơn như công nghiệp, dịch vụ, logistics.

“Nếu không có chính sách đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các trường nghề, chúng ta sẽ đối mặt với nguy cơ thiếu hụt lao động có tay nghề trong dài hạn”, ông Hiệp cảnh báo.

Theo giới chuyên môn, đà phục hồi của thị trường bất động sản và hàng loạt đại dự án hạ tầng được khởi động trong nửa cuối năm 2025 đã khiến nhu cầu nhân lực tăng đột biến, tạo nên “cơn khát” lao động xây dựng chưa từng có.

Doanh nghiệp tăng tốc tuyển dụng

Thị trường hiện ghi nhận hàng loạt chiến dịch tuyển dụng quy mô lớn. Đáng chú ý, CTCP Phát triển và Đầu tư Xây dựng Vincons đang triển khai kế hoạch tuyển 50.000 lao động trên toàn quốc để phục vụ chuỗi dự án bất động sản cao tầng và khu đô thị. Tại Newtecons, khối lượng công việc năm 2025 tăng hơn 50% so với năm trước, với 15.000 nhân công hiện có, nhưng doanh nghiệp vẫn cần thêm ít nhất 5.000 người để đáp ứng tiến độ.

Ông Lê Đức Bửu, Giám đốc Điều hành Newtecons cho biết, hiện nay, nhiều chủ đầu tư lớn chỉ định thầu trực tiếp thay vì đấu thầu như trước. Điều này giúp tiết kiệm thời gian lựa chọn nhưng lại khiến nhà thầu phải gấp rút huy động nhân lực để hoàn thành khối lượng công việc khổng lồ. Nếu chỉ tập trung chạy theo dự án lớn, doanh nghiệp sẽ khó giữ được tiến độ cho các hợp đồng nhỏ hơn.

Ông Hoàng Hoa Cương, Tổng giám đốc Visicons cho biết, thị trường đang chứng kiến “cuộc cạnh tranh khốc liệt về lao động” giữa doanh nghiệp trong nước và các tập đoàn FDI.

“Để giữ người, chúng tôi chú trọng chăm lo đời sống công nhân, đảm bảo điều kiện ăn ở tốt, hỗ trợ tài chính và thưởng tiến độ. Nếu không quan tâm đến đời sống, người lao động sẽ không gắn bó lâu dài”, ông Cương nói.

Theo ông, trong thời gian tới, doanh nghiệp xây dựng buộc phải thay đổi tư duy sản xuất, chuyển sang mô hình thi công công nghiệp hóa. Các công đoạn hoàn thiện nên được gia công tại nhà máy, chỉ cần lắp ráp tại công trường. Cách làm này vừa tiết kiệm nhân công, vừa đảm bảo chất lượng đồng đều.

Tình trạng thiếu hụt lao động không chỉ là thách thức ngắn hạn, mà là vấn đề cấu trúc dài hạn của ngành xây dựng. Ông Đỗ Tiến Lợi, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Đầu tư phát triển hạ tầng đô thị (UDIC), cho biết UDIC hiện có 10.000 công nhân, song khối lượng việc sắp tới tăng gấp 1,5 - 2 lần.

“Chúng tôi đã khảo sát tại Trung Quốc và nhận thấy họ đã đưa robot và máy móc tự động vào các công đoạn như xây, trát, sơn, lát, giúp mỗi robot có thể thay thế nhiều lao động thủ công, nâng hiệu suất và độ chính xác cao hơn”, ông Lợi chia sẻ.

Theo ông Lợi, việc đầu tư vào cơ giới hóa, tự động hóa không chỉ giúp khắc phục thiếu hụt nhân công, mà còn nâng cao năng suất và giảm rủi ro an toàn lao động - yếu tố đang được các chủ đầu tư và nhà thầu quan tâm hàng đầu.

Ở góc nhìn rộng hơn, ông Dương Tuấn Anh, Phó Tổng giám đốc Công ty Xuân Mai, cho rằng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trẻ mới là giải pháp căn cơ. “Hiện chất lượng sinh viên xây dựng mới ra trường giảm đáng kể, yếu cả về chuyên môn lẫn kỹ năng mềm. Doanh nghiệp tuyển được người đã khó, mà đào tạo xong lại dễ mất nếu có nơi khác trả lương cao hơn”, ông Tuấn Anh nói.

Theo ông Tuấn Anh, để giữ được nhân tài, cần cơ chế hỗ trợ đào tạo nghề gắn với thu nhập tối thiểu, giúp người học không bị gián đoạn tài chính trong thời gian học việc. Đồng thời, phải có chính sách khuyến khích sinh viên chọn ngành xây dựng thông qua học bổng, hỗ trợ thực tập và đảm bảo cơ hội việc làm sau tốt nghiệp.

Chủ tịch VACC Nguyễn Quốc Hiệp cho rằng, đã đến lúc Nhà nước cần cải tiến chương trình đào tạo, cập nhật kỹ năng thực hành và công nghệ mới cho sinh viên. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng phải chủ động liên kết với các trường đại học, cao đẳng, trung cấp nghề để đặt hàng đào tạo theo nhu cầu thực tế.

“Khi người trẻ thấy nghề xây dựng có tương lai, có thu nhập và được tôn trọng, họ mới quay lại với ngành này”, ông Hiệp nói.