Đã đến lúc “đánh thức”ngành đường sắt

	Ngành đường sắt: Mong được gỡ khó để phát triển
	Bộ GTVT và 'siêu Ủy ban' đồng thuận giữ nguyên vị trí Tổng công ty Đường sắt

Ảnh minh họa

“Lạc hậu” vì thiếu đầu tư

Phát biểu tại Tọa đàm “Thách thức và cơ hội phát triển ngành đường sắt Việt Nam”, ông Đặng Quyết Tiến - Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp (Bộ Tài chính) nhấn mạnh: “Nếu không khai thác được hạ tầng giao thông đường sắt một cách hiệu quả thì sự phát triển của đất nước, đặc biệt phát triển công nghiệp nặng và một số loại hình công nghiệp khác cũng sẽ không hiệu quả. Bài học cho thấy rằng, vận tải đường bộ đã đến lúc bão hòa, phải có đường sắt thì mới đảm bảo được sức cạnh tranh của nền kinh tế”.

Tuy nhiên thực tế lại không như kỳ vọng. Theo ông Vũ Anh Minh - Chủ tịch HĐTV Tổng Công ty đường sắt Việt Nam, nền tảng công nghệ của ngành đường sắt nước ta đang lạc hậu so với các nước trên thế giới. Chưa kể nhược điểm lớn nhất của Việt Nam hiện nay là khổ đường sắt đơn, năng lực của loại đường này thông qua một ngày đêm chỉ có 21 đôi tàu, vừa cũ kỹ, lạc hậu lại xuống cấp nghiêm trọng. Chính vì vậy, mặc dù với sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế, nhu cầu đi lại và vận chuyển hàng hóa của người dân tăng cao, nhưng loại hình vận tải vốn có nhiều tiềm năng này lại không đáp ứng được nhu cầu của người dân và các doanh nghiệp.

Nguyên nhân một phần cũng bởi, loại hình vận tải này vẫn chưa được đầu tư xứng với tiềm năng. Trên thực tế từ nhiều năm nay, đường sắt chỉ được duy tu, bảo trì chứ không nâng cấp, xây mới.

Ông Lê Hồng - Chuyên viên cao cấp của Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội dẫn chứng: Qua theo dõi giai đoạn 2015 - 2020 đầu tư trong 5 lĩnh vực giao thông, thì đường sắt đã được cấp khoảng 7.000 tỷ đồng, song khá nhỏ bé so với nhu cầu vốn cần để nâng cấp các tuyến đường sắt hiện hữu lên tới ít nhất hàng chục nghìn tỷ đồng trong hiện tại và hàng trăm nghìn tỷ đồng trong dài hạn.

Chuyên gia về kỹ thuật hạ tầng Phan Lê Bình nhấn mạnh, đây chính là lúc thích hợp để nghĩ về những quyết định, quyết sách để đầu tư thích đáng cho một ngành giao thông vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của đất nước.

Gỡ khó cho đường sắt

Theo ông Vũ Anh Minh, ngành đường sắt hiện tại đang bị “kẹt” trong nhiều thế khó. Đơn cử như đối với hàng không, khu vực bay do Nhà nước quản lý, còn phần cảng hàng không thuộc về doanh nghiệp quản lý khai thác. Đối với hàng hải, luồng tàu, đê kè thuộc sở hữu quản lý của Nhà nước, còn lại cảng của doanh nghiệp. Nhưng riêng đối với đường sắt thì cả kết cấu đường sắt, chạy tàu và nhà ga, bãi hàng đều của Nhà nước, đường sắt chưa được phép khai thác.

Trong khi đó, nhà ga là điểm đến, điểm đi, tại đây có thể nâng cấp thành các khu vui chơi, siêu thị, dịch vụ... chứ hoàn toàn không đơn thuần chỉ phục vụ việc trung chuyển hành khách. Minh chứng cho thấy nhiều quốc gia đã đầu tư các ga bằng nguồn ngân sách từ trung ương và địa phương, kể cả cho phép doanh nghiệp và các thành phần kinh tế khác tham gia.

Về vấn đề này, ông Đặng Quyết Tiến cho rằng, cần phải xác định rõ, cái nào hạ tầng của Nhà nước để Nhà nước có chính sách đầu tư căn cơ; cái nào của doanh nghiệp để giao doanh nghiệp tự chủ, khai thác. Bên cạnh đó, khi đã là hạ tầng của Nhà nước, Nhà nước sẽ gắn quy hoạch của đường sắt với quy hoạch đường bộ và quy hoạch cảng biển, các khu công nghiệp… để đảm bảo kết nối, thành một hệ thống khép kín, phát huy được hạ tầng.

“Đây là một trong những vấn đề cần phải có đột phá trong giai đoạn 2021-2025. Từ phân định rõ thì xây dựng bộ cơ chế riêng cho ngành đường sắt từ nay đến năm 2025 tầm nhìn 2030”, ông Tiến nhấn mạnh.

Ngoài ra, chuyên gia về kỹ thuật hạ tầng Phan Lê Bình cũng chỉ ra, một trong những hạn chế cực kỳ lớn đối với ngành đường sắt Việt Nam hiện chỉ dựa vào tuyến đường đơn, vì vậy không thể nào phát triển được năng lực chạy tàu. Theo đó, muốn phát triển đường sắt, phải có một tuyến đường đôi để chạy tàu. Chính vì vậy cần xác lập được quy hoạch và xác lập được vị trí của tuyến trên bản đồ, để từ đó giữ đất cho tương lai. Nếu để về sau chi phí giải phóng mặt bằng càng khó khăn, khiến cho tính khả thi của việc xây dựng tuyến đường đôi càng lâm vào ngõ cụt.

Ông Lê Hồng đề xuất cần có một khoản kinh phí trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 để nghiên cứu chế tạo đầu máy và hệ thống tín hiệu tàu cao tốc. Đồng thời, nghiên cứu thêm những công nghệ nào ứng với đường sắt cao tốc để hoàn thiện trình Chính phủ và trình Quốc hội sớm thông qua.

Đồng tình với quan điểm trên, ông Đặng Quyết Tiến cho rằng, nếu nguồn lực còn hạn chế thì cần có sự phân kỳ, phân khúc để làm. Việc xây dựng một tuyến tàu cao tốc không hẳn là khuyến nghị riêng của ngành đường sắt, mà nó là dự án đầu tư có tính lan tỏa, tạo sự thúc đẩy cho phát triển nhiều ngành.

Còn về nguồn vốn, khi đã đưa vào chương trình đầu tư công thì sẽ có nhiều cách thức huy động vốn từ ngân sách, từ vay vốn ODA, từ phát hành trái phiếu Chính phủ.