Ngành đường sắt: Mong được gỡ khó để phát triển

Năm 2020, do tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19, bão lũ kéo dài, sản lượng kinh doanh của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) chỉ đạt 6.828,6 tỷ đồng, bằng 79% so với năm 2019. Các chỉ tiêu về vận tải hành khách sụt giảm sâu và không đạt kế hoạch đề ra. Số lượng hành khách đi tàu chỉ bằng 47,5% so cùng kỳ. Doanh thu vận tải theo đó cũng giảm gần 22%, đạt 6.565,1 tỷ đồng. Riêng công ty mẹ, doanh thu ước đạt 1.713 tỷ, giảm 34% và dự kiến lỗ hơn 1.324 tỷ đồng, theo ông Vũ Anh Minh, Chủ tịch HĐTV VNR.

Dịch bệnh đã khiến ngành đường sắt phải cắt giảm, thậm chí phải dừng khai thác các tuyến tàu vì không có khách. Điều đó đã dẫn đến hậu quả là người lao động của VNR thiếu việc làm, phải tạm hoãn hợp đồng lao động hoặc nghỉ luân phiên, thu nhập vì thế cũng giảm nhiều.

Ảnh minh họa

Tiếp đến là bão lũ ở miền Trung làm gián đoạn vận tải hàng trăm chuyến tàu. Chỉ riêng trong khoảng thời gian từ ngày 8/10 đến ngày 8/11, mưa bão đã làm tắc đường nhiều khu vực tại miền Trung, ảnh hưởng cho hoạt động của các công ty vận tải đường sắt. Tổng công ty đã ngừng chạy và rút ngắn hành trình, chuyển tải hành khách của 72 chuyến tàu khách và dừng chạy tàu, chuyển tải hàng hóa 63 chuyến tàu hàng. Tổng thiệt hại do giảm doanh thu và chi phí phát sinh gần 30 tỷ đồng.

Cùng với đó, thực tế, ngành đường sắt vẫn phải đối mặt với những khó khăn như: hạ tầng lạc hậu, cũ kỹ; đường đơn khổ 1m, hàng ngàn đường cong bán kính dưới 300m, không đồng đều tải trọng... Thêm nữa, nguồn vốn bố trí cho đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt còn quá thấp so với nhu cầu, chưa tạo sức hút mạnh mẽ đối với nguồn vốn tư nhân, do vậy các dự án đều kéo dài hoặc đình trệ, chưa có bước đột phá tạo đà cho bứt phá phát triển, cũng khiến thị phần của vận tải đường sắt ngày càng thu hẹp.

Năm 2021, khi thực hiện dự án cải tạo, nâng cấp các cầu yếu trên tuyến đường sắt Hà Nội - TP. HCM (dự án 7.000 tỷ đồng) sẽ tạm thời làm giảm năng lực chạy tàu thông qua khoảng từ 25 - 30%. Bên cạnh đó, sự cạnh tranh của các hãng hàng không về giá vé sẽ tác động mạnh đến sản lượng vận tải hành khách, hàng hóa của ngành đường sắt.

Bà Nguyễn Thị Phú Hà, Phó Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhìn nhận, VNR đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc trong cơ chế, chính sách, trong khi nguồn lực hạn chế; tài sản được giao quản lý nhiều nhưng khai thác, kinh doanh thiếu hiệu quả, nên chủ yếu dựa vào ngân sách. Vì vậy, các cấp có thẩm quyền cần sớm phê duyệt Đề án quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt, trong đó nêu rõ tổng công ty được giao tài sản gì để từ đó có các chính sách hút vốn tư nhân.

Chia sẻ về khó khăn của VNR, ông Nguyễn Ngọc Đông, Thứ trưởng Bộ Giao thông - Vận tải cho biết, trong 10 năm qua, đường sắt không đạt được mục tiêu huy động nguồn lực trong chiến lược phát triển. Tuy vốn đầu tư cho đường sắt có tăng hơn trước, nhưng cũng chỉ được 4.000 - 4.500 tỷ đồng, chủ yếu cho bảo trì kết cấu hạ tầng để duy trì chạy tàu, an sinh xã hội, chứ không phải đầu tư phát triển.

Trong những khó khăn, thì hạ tầng lạc hậu vẫn là điểm nghẽn để phát triển đường sắt, không thể thay đổi trong thời gian ngắn, mà cần cả quá trình về nhận thức, đầu tư, quản lý, định mức kinh tế - kỹ thuật bảo trì đầu tư hạ tầng đường sắt với nhiều yếu tố đặc thù. Vì vậy, Thứ trưởng Nguyễn Ngọc Đông yêu cầu VNR phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng, hoàn thiện đề án quản lý, khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt theo đúng quy định pháp luật, làm cơ sở để khai thác và kinh doanh hạ tầng. Đồng thời, nghiên cứu xây dựng cơ cấu bộ máy để thực hiện thật hiệu quả.