Để các danh hiệu UNESCO được bền vững

Thống kê cho thấy, tính đến tháng 5/2023, Việt Nam đã có 57 danh hiệu UNESCO. Đó là 8 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 15 di sản văn hóa phi vật thể, 9 di sản tư liệu cấp khu vực và thế giới, 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới, 3 công viên địa chất toàn cầu, 3 thành phố học tập toàn cầu, 1 thành phố sáng tạo, 1 thành phố hòa bình, 6 danh nhân quốc tế.

Đô thị cổ Hội An (Quảng Nam) đang gặp áp lực về bảo tồn và phát triển

Theo Bộ trưởng Bộ VH-TT&DL Nguyễn Văn Hùng, các di sản văn hóa và thiên nhiên của Việt Nam được UNESCO ghi danh đã giúp khơi dậy niềm tự hào và khuyến khích mạnh mẽ các cộng đồng có di sản. Các cấp chính quyền địa phương, toàn xã hội đã tự nguyện và chủ động tham gia, đóng góp bảo vệ di sản, đẩy mạnh giới thiệu, quảng bá di sản văn hóa của địa phương, tạo thêm động lực trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội.

Thực tế, trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các danh hiệu UNESCO của Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Những trường hợp điển hình có thể kể đến như Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long (Quảng Ninh); Hà Nội - Thành phố vì hòa bình; Quần thể di tích Tràng An (Ninh Bình); Quần thể di tích cố đô Huế; Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình); Khu phố cổ Hội An (Quảng Nam)...

Đáng nói, những danh hiệu này không chỉ là 1 trong những nhân tố trung tâm của chiến lược phát triển bền vững mà còn là trung tâm với lực hấp dẫn mạnh mẽ thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế. Điều này được minh chứng bằng những con số biết nói. Như năm 2019, khách du lịch tới tham quan các khu di sản ở Việt Nam tăng mạnh, đem lại nguồn thu lớn từ vé tham quan và dịch vụ du lịch, như: Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) đã đón 4,4 triệu khách, trong đó, 2,9 triệu khách quốc tế, 1,5 triệu khách trong nước, doanh thu từ du lịch đạt 1.237 tỷ đồng. Quần thể danh thắng Tràng An (Ninh Bình) đón 6,3 triệu khách, doanh thu từ du lịch đạt 867,5 tỷ đồng. Quần thể di tích cố đô Huế đón 3,3 triệu khách, trong đó khách quốc tế là 2,2 triệu người, doanh thu từ du lịch đạt 378 tỷ đồng...

Nhìn nhận những kết quả khả quan này, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Hà Kim Ngọc, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam, cho rằng, các danh hiệu UNESCO là cấu thành quan trọng hình thành thương hiệu mỗi địa phương và đóng góp lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Từ đó, để thấy văn hóa đã thực sự là nền tảng, giáo dục là động lực, khoa học công nghệ là mũi nhọn của sự phát triển bền vững.

Ở khía cạnh khác, tác động tích cực của những danh hiệu UNESCO còn cho thấy những kết quả trong quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và UNESCO. Như Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng đánh giá: "Trong suốt 47 năm kể từ khi chính thức là thành viên của UNESCO từ năm 1976, người Việt Nam đã phát huy tâm thế và mang nhận thức đó vào trong tất cả các hoạt động hợp tác với các đối tác, nhất là với UNESCO. Quan hệ Việt Nam - UNESCO là hình mẫu tốt về hợp tác hiệu quả. Ở đó Việt Nam - UNESCO là những người bạn cùng chí hướng, chung tầm nhìn và đều rất kiên trì, bền bỉ trong thực hiện các cam kết".

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn tồn tại những điểm nghẽn cần tháo gỡ. Dẫn chứng từ Vườn quốc gia Mũi Cà Mau, ông Lý Minh Kha - Phó Giám đốc Vườn quốc gia, cho biết, khó khăn trong bảo vệ danh hiệu được UNESCO công nhận của Vườn quốc gia Mũi Cà Mau là về nhân lực, quản lý và nguồn lực về tài chính thực hiện nhiệm vụ bảo tồn. Để vượt qua khó khăn này, tỉnh hầu như phải tự lực về phương pháp, nguồn lực quản lý... “Bên cạnh đó, chúng tôi có rất ít thông tin về tình hình quản lý, các chương trình đang triển khai ở các khu vực khác cũng như những kiến thức, thông tin trong bảo tồn trên thế giới để có thể nghiên cứu học tập”, ông Kha nói.

Còn tại di sản phố cổ Hội An (Quảng Nam), ông Phạm Phú Ngọc - Giám đốc Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An cho biết, dân số, mật độ và thành phần dân cư, khách du lịch trong đô thị tăng nhanh khó kiểm soát tạo ra nhiều áp lực. Theo ông Ngọc, có tình trạng phát triển dịch vụ du lịch gây nên hiện tượng tranh mua, tranh bán, cò mồi, chen lấn, trưng bày hàng hóa lộn xộn, phản cảm... Bên cạnh đó, các tệ nạn xã hội, các vấn đề về trật tự - an ninh, an toàn xã hội phát sinh hàng ngày, một phần nguyên nhân do các văn bản pháp quy chưa theo kịp với xu hướng phát triển làm ảnh hưởng đến tính toàn vẹn, tính chân xác của di sản văn hóa, của cảnh quan di tích và các quan hệ xã hội... của người dân Hội An.

Ông Ngọc cho rằng, mặc dù các quy định trong Quy chế bảo vệ Khu phố cổ rất cụ thể nhưng những chế tài xử lý trường hợp vi phạm còn lúng túng do các quy phạm pháp luật chưa quy định, hoặc phải áp dụng các quy phạm pháp luật khác chưa phù hợp với đặc thù của khu di sản; thiếu hoặc không còn các nghệ nhân/tay nghề truyền thống cho công tác tu bổ di tích…