Đề xuất những giải pháp chiến lược, đồng bộ nhằm đưa nông sản Việt vươn xa

Để nông sản Việt vươn xa (Ảnh internet)

Đa dạng hóa thị trường và hoàn thiện thể chế

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đầy biến động, Việt Nam đã ghi dấu ấn với kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2024 đạt 62,5 tỷ USD, tăng 18,7% so với năm 2023, xuất siêu 17,9 tỷ USD. Bảy nhóm mặt hàng đạt kim ngạch trên 3 tỷ USD, bao gồm gạo, cà phê, cao su, và rau quả, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới.

Trong 5 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 28,04 tỷ USD, tăng 15,1% so với cùng kỳ năm 2024.

Tuy nhiên, các đại biểu Quốc hội nhận định rằng xuất khẩu nông sản vẫn đối mặt với nhiều rào cản, từ sự phụ thuộc vào thị trường truyền thống đến các hàng rào kỹ thuật khắt khe, đòi hỏi những giải pháp căn cơ, mang tính đột phá.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Nguyệt (Đắk Lắk) nhấn mạnh sự cần thiết của một chiến lược quốc gia nhằm đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm phụ thuộc vào các thị trường lớn như Trung Quốc, Mỹ, Hàn Quốc, và Nhật Bản. Bà đề xuất tận dụng 16 hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết để thâm nhập các thị trường tiềm năng như ASEAN, Trung Đông, châu Phi, và Mỹ Latinh.

Đặc biệt, bà kiến nghị Chính phủ đưa các mặt hàng chủ lực của Đắk Lắk, như cà phê (đạt kim ngạch 915 triệu USD năm 2024), hồ tiêu, cao su, và rau quả, vào danh mục ưu tiên miễn, giảm thuế trong các cuộc đàm phán thương mại song phương và đa phương, nhất là với Hoa Kỳ – đối tác chiến lược quan trọng.

Bà Nguyệt cảnh báo rằng chính sách thuế quan mới của Mỹ, áp mức thuế cơ bản 10% và cao nhất tới 46% đối với hàng hóa Việt Nam, có thể gây ảnh hưởng lớn đến các mặt hàng nông, thủy sản nếu không có giải pháp kịp thời. Để ứng phó, bà đề nghị Chính phủ thực hiện đàm phán linh hoạt, cung cấp đầy đủ thông tin về xuất xứ và tiêu chuẩn kỹ thuật để đảm bảo lợi ích đôi bên.

Đồng quan điểm, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) lưu ý rằng chỉ 20-30% doanh nghiệp Việt tận dụng được ưu đãi từ các FTA, chủ yếu do thiếu năng lực về công nghệ, quản trị, và chưa đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Ông đề xuất Chính phủ triển khai chương trình hỗ trợ doanh nghiệp khai thác tối đa các FTA, đẩy mạnh xúc tiến thương mại tại các thị trường mới, và xây dựng chiến lược quốc gia phát triển chuỗi cung ứng nội địa. Chiến lược này sẽ khuyến khích doanh nghiệp tham gia sâu vào các khâu sản xuất then chốt, giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, từ đó nâng cao giá trị gia tăng nội địa.

Ông Nghĩa cũng kêu gọi triển khai mạnh mẽ phong trào “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” để phát triển thị trường nội địa 100 triệu dân, tạo nền tảng vững chắc cho xuất khẩu bền vững.

Nâng cao chất lượng nông sản và ứng dụng khoa học công nghệ

Chất lượng nông sản và khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế là yếu tố then chốt để duy trì vị thế xuất khẩu. Các đại biểu chỉ ra rằng tỷ lệ xuất khẩu nông sản thô còn cao, cùng với các vấn đề về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và truy xuất nguồn gốc, đang khiến nông sản Việt gặp khó khăn tại các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, và Hàn Quốc.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Hà Nội), từ góc nhìn của một cơ sở nghiên cứu nông nghiệp, nhấn mạnh cần rà soát tổng thể các mặt hàng chủ lực để đánh giá điểm mạnh và bất cập, từ đó xây dựng giải pháp đồng bộ. Bà đề xuất đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, và chuyển đổi số trong toàn chuỗi sản xuất, từ canh tác, thu hoạch đến chế biến, nhằm gia tăng giá trị sản phẩm.

Lấy ví dụ về cây sầu riêng – mặt hàng chiến lược đạt kim ngạch xuất khẩu 1,5 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm 2024, bà Lan chỉ ra các vấn đề như quy hoạch chưa hợp lý, phát triển nóng, chất lượng không đồng đều, và nguy cơ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng. Để khắc phục, bà đề nghị nghiên cứu chọn giống chất lượng phù hợp từng vùng, cải tạo đất và nước, xây dựng mô hình canh tác bền vững, và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giám sát chất lượng, truy xuất nguồn gốc.

Ngoài ra, bà kêu gọi đào tạo cán bộ kỹ thuật, tập huấn nông dân, hợp tác xã, và doanh nghiệp về kỹ thuật sản xuất, đồng thời đẩy mạnh chế biến sâu và xây dựng thương hiệu sầu riêng Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Nguyệt bổ sung rằng Chính phủ cần đầu tư nâng cấp hệ thống kiểm nghiệm, chứng nhận chất lượng nông sản theo tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời siết chặt kiểm định vật tư nông nghiệp nhập khẩu, đặc biệt là phân bón có hàm lượng cadmium vượt ngưỡng. Bà chỉ ra rằng trong 3 tháng đầu năm 2025, Trung Quốc đã tạm dừng thông quan 9 mã hàng rau quả Việt Nam do vi phạm kiểm dịch thực vật, EU phát đi 14 cảnh báo về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, và Nhật Bản từ chối nhiều lô hàng do không đạt chuẩn.

Để giải quyết, bà đề xuất chuẩn hóa quy trình cấp mã số vùng trồng, xây dựng mã thống nhất thay vì song song hai mã (một cho nội địa, một cho xuất khẩu), tạo thuận lợi cho quản lý và đàm phán với các nước nhập khẩu.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân (TP. Hồ Chí Minh) nhấn mạnh lợi thế nông nghiệp Việt Nam với khí hậu thuận lợi, đất đai màu mỡ, và tay nghề nông dân giàu kinh nghiệm, đủ sức đáp ứng nhu cầu lương thực cho 100 triệu dân trong nước và 8 tỷ dân toàn cầu. Ông đề xuất đầu tư mạnh vào nông nghiệp công nghệ cao, thông minh để nâng cao năng suất và giá trị gia tăng, đồng thời giảm rủi ro từ các cú sốc bên ngoài như chiến tranh thương mại Mỹ-Trung hay khủng hoảng kinh tế toàn cầu.

Ông Ngân cũng khuyến nghị Chính phủ sớm trình Quốc hội chính sách tăng tổng cầu nội địa, điều chỉnh thuế thu nhập cá nhân theo hướng nâng mức giảm trừ gia cảnh, kích thích tiêu dùng nông sản trong nước, tạo nền tảng cho xuất khẩu bền vững.

Đầu tư hạ tầng và tăng cường liên kết chuỗi giá trị

Hạ tầng logistics yếu kém và chi phí vận chuyển cao là một trong những nút thắt lớn của xuất khẩu nông sản. Đại biểu Nguyễn Thị Thu Nguyệt cho biết chi phí logistics của Việt Nam hiện ở mức 16,6-17%, cao hơn nhiều so với trung bình thế giới 10%, làm giảm sức cạnh tranh của nông sản. Tại Đắk Lắk, nơi nông nghiệp chiếm 42% cơ cấu kinh tế với kim ngạch xuất khẩu nông sản đạt 1,7 tỷ USD năm 2024, hạ tầng giao thông và công nghệ lạc hậu khiến việc xuất khẩu càng thêm khó khăn.

Bà Nguyệt đề nghị Chính phủ bố trí nguồn vốn đầu tư các công trình trọng điểm như trung tâm logistics vùng, cảng cạn tại Đắk Lắk, và tuyến đường bộ cao tốc từ Cảng Bãi Gốc (Phú Yên) đến cửa khẩu Đắk Ruê (Đắk Lắk). Những dự án này sẽ giảm chi phí vận chuyển, rút ngắn thời gian, thúc đẩy liên kết kinh tế nông nghiệp giữa Đắk Lắk và các vùng kinh tế trọng điểm, đồng thời mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân và doanh nghiệp trong bối cảnh sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh. Bà nhấn mạnh rằng các chính sách đầu tư hạ tầng cần đảm bảo hiệu quả, tránh lãng phí, và hỗ trợ nông dân, hợp tác xã xây dựng nhãn hiệu, truy xuất nguồn gốc để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân thì nhấn mạnh tầm quan trọng của ba đột phá chiến lược: thể chế, hạ tầng, và nhân lực. Ông cho rằng cần hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đơn giản hóa thủ tục hành chính, và đầu tư hạ tầng đồng bộ, đặc biệt là logistics và giao thông, để tạo động lực cho xuất khẩu nông sản.

Ông cũng đề xuất khơi thông các động lực mới như khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, và chuyển đổi số, giúp nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.