Cần chọn lọc nguồn vốn FDI để phát triển bền vững

Công nghệ cao và chuyển giao chính là thước đo của FDI thế hệ mới

Sau hơn 35 năm mở cửa, Việt Nam đã trở thành điểm đến quen thuộc của các nhà đầu tư quốc tế. Khu vực FDI hiện đóng góp khoảng 70% kim ngạch xuất khẩu, tạo việc làm cho hàng triệu lao động và giữ vai trò quan trọng trong nhiều ngành công nghiệp chủ lực. Tuy nhiên, phía sau những con số ấn tượng ấy vẫn là bài toán cũ: giá trị gia tăng thấp, phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu linh kiện, công nghệ lõi nằm trong tay doanh nghiệp nước ngoài.

Khu vực FDI hiện đóng góp khoảng 70% kim ngạch xuất khẩu

Trong bối cảnh các quốc gia trong khu vực như Indonesia, Thái Lan, Ấn Độ hay Malaysia đều đẩy mạnh ưu đãi để hút FDI công nghệ cao, Việt Nam không thể tiếp tục cạnh tranh bằng lao động giá rẻ hay ưu đãi thuế đơn thuần.

Thu hút FDI giờ đây phải dựa trên chất lượng thể chế, chất lượng nguồn nhân lực và năng lực tham gia chuỗi giá trị, chứ không phải chỉ là đất đai hay ưu đãi, TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng CIEM nhận định.

Điểm then chốt của chiến lược FDI giai đoạn mới là yêu cầu các dự án phải mang theo công nghệ nguồn, có hoạt động R&D, đào tạo nhân lực và đặc biệt là cơ chế chuyển giao công nghệ thực chất. Nếu FDI chỉ dừng ở lắp ráp, gia công, Việt Nam sẽ rất khó thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”.

Thực tế cho thấy, những dự án FDI lớn trong lĩnh vực điện tử, bán dẫn, công nghệ thông tin đang mở ra kỳ vọng mới. Samsung hiện không chỉ là nhà xuất khẩu lớn nhất Việt Nam, mà còn từng bước mở rộng hoạt động R&D tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Theo đại diện Samsung Việt Nam, việc xây dựng trung tâm nghiên cứu quy mô hàng nghìn kỹ sư là cam kết lâu dài, đồng thời tạo cơ hội để kỹ sư Việt Nam tiếp cận công nghệ mới và phương thức quản trị toàn cầu.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, chuyển giao công nghệ không thể chỉ trông chờ vào thiện chí của doanh nghiệp FDI, mà cần được “thiết kế” bằng chính sách. Ưu đãi đầu tư phải gắn với yêu cầu cụ thể về công nghệ, tỷ lệ nội địa hóa, sử dụng nhà cung ứng trong nước và đào tạo nhân lực.

Ở chiều ngược lại, doanh nghiệp trong nước cũng đang nỗ lực để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng của FDI. Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Cơ khí chính xác Đại Việt cho biết, chúng tôi đã đầu tư hàng chục triệu USD vào máy móc, quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế để trở thành nhà cung ứng cấp 1 cho doanh nghiệp FDI trong lĩnh vực điện tử. Nhưng để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao, doanh nghiệp Việt rất cần các chương trình hỗ trợ về công nghệ và kết nối.

Tương tự, đại diện Công ty CP Công nghiệp hỗ trợ Minh Nguyên (doanh nghiệp đang cung cấp linh kiện cho một số tập đoàn Nhật Bản) chia sẻ, việc tham gia chuỗi giá trị toàn cầu là con đường sống còn. Doanh nghiệp FDI mang lại thị trường và tiêu chuẩn, nhưng nếu không có sự đồng hành, chia sẻ kinh nghiệm và chuyển giao từng bước, doanh nghiệp nội địa rất khó nâng cấp.

Cần hệ sinh thái đủ mạnh

Không chỉ doanh nghiệp Việt, nhiều nhà đầu tư nước ngoài cũng nhìn nhận rằng, khả năng phát triển lâu dài tại Việt Nam phụ thuộc lớn vào chất lượng hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ. Ông Narihiro Ota, Tổng giám đốc Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) tại Việt Nam nhấn mạnh, doanh nghiệp Nhật mong muốn tăng tỷ lệ mua hàng trong nước, nhưng số lượng nhà cung ứng Việt Nam đạt chuẩn vẫn còn hạn chế. Nếu Việt Nam phát triển được đội ngũ doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ mạnh, có khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, chi phí sản xuất sẽ giảm, chuỗi cung ứng ổn định hơn và chính doanh nghiệp FDI cũng được hưởng lợi. Đây là mối quan hệ “Win - Win” thay vì chỉ là sự hiện diện đơn lẻ của các nhà máy FDI.

Các chuyên gia nhận định, dù chính sách có tốt đến đâu, nếu doanh nghiệp trong nước không đủ năng lực hấp thụ công nghệ thì chuyển giao cũng khó mang lại hiệu quả. Do đó, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, chuyển đổi số và nâng chuẩn quản trị là nhiệm vụ then chốt.

Chuyển giao công nghệ cần được “thiết kế” bằng chính sách

Ông Trương Gia Bình, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn FPT cho biết, Việt Nam có cơ hội lớn để đón làn sóng FDI công nghệ cao nếu chuẩn bị tốt về nhân lực và môi trường đổi mới sáng tạo. Nhà đầu tư không chỉ nhìn vào chi phí, họ nhìn vào khả năng tìm được kỹ sư giỏi, hệ sinh thái công nghệ và đối tác địa phương đủ mạnh.

Trong bối cảnh cạnh tranh thu hút FDI ngày càng gay gắt, việc chuyển từ tư duy “thu hút bằng mọi giá” sang “chọn lọc để đi xa” là con đường tất yếu. FDI thế hệ mới phải là dòng vốn mang theo công nghệ, tri thức và khả năng lan tỏa, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp trong nước. Khi doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp Việt Nam thực sự trở thành đối tác trong cùng một chuỗi giá trị, Việt Nam mới có thể nâng cao năng lực nội sinh, cải thiện vị thế trong chuỗi sản xuất toàn cầu và hướng tới tăng trưởng bền vững trong dài hạn.