Giải pháp nào đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công

Theo thống kê, từ đầu năm đến ngày 31/8/2023 mới giải ngân được 299.447,4 tỷ đồng vốn đầu tư công, đạt 42,3% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Lũy kế thanh toán nguồn vốn các năm trước chuyển sang năm 2023 đến ngày 31/8/2023 là 20.538 tỷ đồng, đạt 37,53% kế hoạch. Tỷ lệ ước giải ngân 8 tháng kế hoạch năm 2023 tăng hơn so với cùng kỳ năm 2022 (cùng kỳ năm 2022 đạt 39,15%). Trong đó, vốn trong nước đạt trên 43% (cùng kỳ năm 2022 đạt 40,87%), vốn nước ngoài đạt 25,95% (cùng kỳ năm 2022 đạt trên 14%).

Sử dụng vốn đầu tư công hiệu quả, với các dự án giao thông trọng điểm, tạo động lực mới thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội

Chỉ có 11 bộ, cơ quan trung ương và 33 địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt từ 40%. Một số bộ, địa phương có tỷ lệ giải ngân cao như Ban quản lý lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh (65,38%), Ngân hàng Nhà nước (62,75%), Ngân hàng Phát triển (100%), tỉnh Tiền Giang (62,12%), tỉnh Long An (66,18%) và tỉnh Đồng Tháp (66,94%). 33 bộ, cơ quan Trung ương và 8 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới 25% kế hoạch vốn.

Nguyên nhân dẫn đến giải ngân chậm, theo TS. Vũ Đình Ánh là một số dự án đang hoàn thiện đủ thủ tục đầu tư để phân bổ vốn; một số bộ, cơ quan Trung ương và địa phương đang đề nghị điều chỉnh giảm kế hoạch năm 2023 nên không phân bổ vốn. Một số địa phương chưa tổ chức đấu giá đất nên chưa có số thu để giải ngân cho dự án.

Cùng với đó là các vướng mắc liên quan đến biến động giá nguyên vật liệu đầu vào nên các chủ đầu tư phải thực hiện các thủ tục về điều chỉnh dự toán giá hợp đồng; chậm phê duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư, điều chỉnh dự án.

Một số dự án sử dụng nguồn vốn ODA cũng đang gặp khó khăn trong việc gia hạn hiệp định hay thực hiện các thủ tục điều chỉnh, đấu thầu, nghiệm thu đều phải có thư không phản đối của nhà tài trợ nên mất nhiều thời gian.

Để giải quyết các bất cập trên, TS. Vũ Đình Ánh cho rằng, các bộ ngành liên quan cần sớm hướng dẫn việc điều chỉnh vốn giữa các nhiệm vụ, dự án của Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội với các nhiệm vụ, dự án thuộc kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 được bố trí vốn trong dự toán ngân sách nhà nước năm 2023. Từ đó, tổng hợp, đề xuất phương án xử lý kế hoạch đầu tư vốn ngân sách năm 2023 chưa phân bổ hết hoặc phân bổ nhưng không thể giải ngân hết.

Các cơ quan cần chủ động thực hiện điều chỉnh kế hoạch vốn kịp thời từ các dự án chậm giải ngân sang dự án có nhu cầu bổ sung vốn và có khả năng giải ngân đảm bảo đúng quy định và theo đúng chỉ đạo của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ. Các bộ, cơ quan Trung ương và địa phương cũng cần khẩn trương triển khai phân bổ kế hoạch vốn năm 2023 cho các dự án thuộc danh mục dự án được giao theo Quyết định số 888/QĐ-TTg ngày 24/7/2023. Giao, điều chỉnh kế hoạch đầu tư công trung hạn vốn ngân sách trung ương giai đoạn 2021 - 2025.

Năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đặt quyết tâm giải ngân ít nhất 95% trong tổng số 711 ngàn tỷ đồng kế hoạch vốn đầu tư công trong năm. Quyết tâm đó chỉ biến thành hiện thực khi các quy định pháp lý liên quan đến Luật Đầu tư công và các Luật có liên quan khác được bổ sung, chỉnh sửa và hoàn thiện. TS. Ánh chỉ ra nhiều nút thắt chính sách cần xử lý như quy trình và thủ tục rườm rà, phức tạp, nặng về phê duyệt, xin - cho, hợp thức hóa... chưa dành quyền chủ động cho chủ đầu tư đi đôi với tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm. Quy trình thủ tục lựa chọn nhà thầu, ngay cả trường hợp chỉ định thầu hay đấu thầu rút gọn theo Luật Đấu thầu vẫn còn bất cập khiến cho quá trình tổ chức đấu thầu kéo dài. Hơn nữa, vẫn còn những kẽ hở để lọt nhà thầu yếu kém không đủ năng lực, thậm chí nhà thầu “sân sau” phục vụ lợi ích nhóm.

Ông cũng chỉ ra, việc triển khai ì ạch là do ý thức trách nhiệm và quyết tâm không cao của một bộ phận cán bộ công chức có liên quan đến triển khai và giải ngân dự án đầu tư công. Một số trường hợp chậm giải ngân không bị quy trách nhiệm rõ ràng nên xảy ra tình trạng né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, thậm chí đổ tội cho cấp dưới hay điều kiện khách quan.

Năm 2022, Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập 6 Tổ công tác trực tiếp cùng các chủ đầu tư tháo gỡ những vướng mắc nhằm kịp thời đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Vấn đề quyết định thành bại của các Tổ công tác này là mỗi Tổ cũng như mỗi thành viên cần có đủ quyền hạn và trách nhiệm để xử lý kịp thời và dứt điểm các vướng mắc làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Đồng thời có đường dây nóng trực tiếp báo cáo với Thủ tướng hoặc Phó Thủ tướng phụ trách lĩnh vực những vấn đề vượt thẩm quyền để xử lý kịp thời và dứt điểm. Chỉ có như vậy, tiến độ giải ngân mới được đẩy nhanh và hoạt động của Tổ công tác mới nhận được sự ủng hộ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.