Hướng đi nào cho ngành thủy sản trước “cơn bão" Covid?

Khó chồng khó

Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho hay, dịch Covid-19 bùng phát tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam trong nhiều tháng qua đã khiến cho khu vực trọng tâm phát triển ngành thủy sản Việt Nam (chiếm 90-95% kim ngạch xuất khẩu của toàn quốc) trở nên khó khăn hơn. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu lao động, áp lực đứt gãy chuỗi cung ứng ngày càng tăng đối với cộng đồng doanh nghiệp.

Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam năm 2020 – 2021 (ĐVT. Nghìn tấn – Triệu USD)- Nguồn: Tổng cục Hải quan

Do đó, so với tháng 7/2021, số doanh nghiệp tham gia xuất hẩu thuỷ sản trong tháng 8/2021 giảm đi hơn 100 đơn vị. So với cùng kỳ năm 2020, số doanh nghiệp tham gia xuất khẩu ít hơn 150 đơn vị.

Luỹ kế 8 tháng đầu năm 2021 xuất khẩu thủy sản đạt gần 5,6 tỷ USD, còn giữ mức tăng khoảng 7% nhờ kết quả xuất khẩu 7 tháng đầu năm tăng cao.

VASEP cho hay, sau thời gian khá dài nhiều địa phương thực hiện giãn cách xã hội, nhiều doanh nghiệp lo ngại về khả năng phục hồi sớm. Trong trường hợp doanh nghiệp được trở lại sản xuất bình thường sau khi nới lỏng giãn cách (sau 15/9), thì khả năng đáp ứng được các đơn hàng cho mùa lễ cuối năm cũng khá hạn chế, những đơn hàng mới vẫn rất khó thực hiện.

Chưa kể, theo Trung tâm Thông tin công nghiệp và thương mại (Bộ Công Thương), đại dịch Covid-19 kéo dài cả năm 2020 tới hiện nay với nhiều biến chủng mới đã làm gián đoạn hoạt động thương mại thuỷ sản toàn cầu. Điều này tạo ra nhiều bất ổn trong sản xuất, chế biến, xuất khẩu ở hầu hết các nhà cung cấp thủy sản lớn trên thế giới.

Thương mại thủy sản toàn cầu năm 2020 giảm khá mạnh so với năm 2019 do dịch Covid-19, ước đạt 165 tỷ USD, giảm 4,6% so với năm 2019. Thương mại thủy sản năm 2021 của thế giới tiếp tục phụ thuộc vào diễn biến của dịch Covid-19. Ngoài ra, năm 2021 thương mại thủy sản thế giới sẽ chịu tác động từ một số yếu tố như các FTA song phương và đa phương có hiệu lực..

Những bất lợi đó cũng đang gây ảnh hưởng đáng kể đến tình hình xuất khẩu thủy sản trong nước, làm chuyển dịch chuỗi cung ứng thủy sản Việt Nam,

Cũng theo VASEP, kim ngạch xuất khẩu thủy sản tháng 8/2021 đạt 588 triệu USD, giảm gần 28% so với cùng kỳ năm ngoái và giảm ở hầu hết các sản phẩm chủ lực. Xuất khẩu tôm, cá tra, cá ngừ, mực, bạch tuộc, cua ghẹ và cá biển khác đều giảm từ 20-33% so với cùng kỳ năm 2020.

Tháng 7/2021, kim ngạch xuất khẩu vẫn tăng nhờ lượng hàng dự trữ trước đó của các doanh nghiệp. Bước sang tháng 8-2021, xuất khẩu giảm 31%, trong đó tôm giảm mạnh nhất (giảm 36%), cá tra giảm 31%, cá ngừ và cá biển khác giảm 25%, mực, bạch tuộc giảm 23%...

Theo đó, xuất khẩu sang Trung Quốc và Nhật Bản đều giảm mạnh 36%,; Anh giảm 48%; Australia và Canada giảm 35% và 37%; EU giảm 32% (riêng sang Hà Lan giảm gần 50%, Đức giảm 42%); xuất khẩu sang Mỹ và Nga giảm ít nhất là 16%.

Nỗ lực tìm lối ra

VASEP nhận định, dự kiến giá thủy sản phục hồi sau khi các địa phương kiểm soát tốt được dịch bệnh, việc xuất khẩu tôm của Việt Nam thường tăng mạnh từ giữa quý 3 và sang quý 4. Để duy trì được tốc độ và giá trị tăng trưởng xuất khẩu thủy sản những tháng tới, việc đảm bảo ổn định hoạt động nuôi trồng và chế biến là cấp thiết.

Sự hồi phục của ngành thủy sản cần có sự vào cuộc của các bộ, ngành

Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, hiện có 324/449 cơ sở chế biến thủy sản đáp ứng yêu cầu "3 tại chỗ" tiếp tục sản xuất, chiếm 72%. Công suất của nhiều nhà máy chỉ khoảng 30 - 50% so với trước khi áp dụng Chỉ thị 16 do thiếu công nhân hoặc chia ca để phòng chống dịch.

Với năng lực hiện có, các giải pháp được tính đến hiện nay là mở rộng “vùng xanh an toàn” để tăng diện tích nuôi thủy sản tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long; tăng thêm các nhà máy sản xuất “3 tại chỗ”; tạo điều kiện thuận lợi trong thu hoạch, mua bán, vận chuyển tôm từ ao nuôi đến nhà máy nhanh hơn, mà vẫn đảm bảo quy định phòng chống dịch.

Để có thể tháo gỡ được những khó khăn trong cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là giúp vực dậy khả năng đáp ứng đơn hàng xuất khẩu của các doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp chế biến xuất khẩu thủy sản nói riêng, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 105/NQ-CP nhằm hỗ trợ tháo gỡ kịp thời các khó khăn, vướng mắc, điểm nghẽn cản trở hoạt động sản xuất, kinh doanh, giảm thiểu tối đa số doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh tạm ngừng hoạt động, giải thể, phá sản do tác động bởi dịch bệnh Covid-19.

Theo Nghị quyết, Bộ Y tế tiếp tục phân bổ hợp lý, hiệu quả nguồn vaccine phòng Covid-19, bổ sung các đối tượng ưu tiên tiêm bao gồm: người lao động trong hợp tác xã, hộ kinh doanh tại các vùng kinh tế trọng điểm; người lao động trong các khu công nghệ cao, khu công nghiệp, cụm công nghiệp chế biến các sản phẩm nông nghiệp, thủy hải sản... nhằm sớm khôi phục sản xuất.

Bộ Giao thông Vận tải hướng dẫn các địa phương thực hiện thống nhất “luồng xanh” vận tải đường bộ và đường thủy toàn quốc, liên tỉnh, liên vùng để vận chuyển hàng hóa an toàn, liên thông, thông suốt trên nguyên tắc đơn giản hóa thủ tục, nhanh chóng, thuận lợi.

Bộ Giao thông Vận tải cũng yêu cầu các doanh nghiệp vận tải biển niêm yết công khai, minh bạch về giá cước vận tải biển; tăng cường các biện pháp quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp vận tải biển, chống tình trạng lợi dụng tình hình dịch bệnh COVID-19 để tăng giá cước vận tải bất hợp lý, tăng gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh.

Ngân hàng Nhà nước khẩn trương nghiên cứu sửa đổi, bổ sung chính sách quy định về cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi phí, giữ nguyên nhóm nợ đối với khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh COVID-19 theo hướng mở rộng đối tượng, phạm vi, thời gian được áp dụng chính sách cho phù hợp với diễn biến thực tế của dịch bệnh, hoàn thành trong tháng 9/2021.

Bộ Ngoại giao đẩy nhanh việc đàm phán, công nhận lẫn nhau về “Hộ chiếu vaccine” với các quốc gia, vùng lãnh thổ, đối tác nhằm mở cửa nền kinh tế khi điều kiện cho phép, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trong tháng 9/2021.

Chỉ cần các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản, các hợp tác xã sản xuất thủy sản có được các hướng giải quyết về lưu thông, nguồn vốn vay với lãi suất ưu đãi để vận hành đội ngũ lao động, thu mua nguyên liệu, duy trì việc thả nuôi con giống để tránh đứt gãy chuỗi sản xuất tiêu thụ, các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản sẽ nhanh chóng vực dậy được hiệu quả sản xuất, xuất khẩu như trước thời gian giãn cách xã hội vừa qua.