Khoa học - công nghệ tạo xung lực mới cho tăng trưởng nông nghiệp

Khoa học - công nghệ nâng tầm xuất khẩu nông sản Việt

Năng suất, chất lượng được nâng lên nhờ công nghệ

Năm 2025, giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam được dự báo đạt khoảng 70 tỷ USD, tăng đáng kể so với 62,5 tỷ USD của năm 2024, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Con số tăng trưởng mạnh mẽ này phản ánh chuyển dịch quan trọng trong cách thức sản xuất, quản trị và tiêu thụ nông sản - khi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đang trở thành nền tảng cho sự phát triển bền vững của toàn ngành.

Ông Nguyễn Văn Long - Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, năm 2025 ngành nông nghiệp đã công nhận 225 giống cây trồng, vật nuôi, thủy sản, lâm nghiệp, tăng 6,6% so với năm trước; đồng thời ghi nhận 150 tiến bộ kỹ thuật mới và tới 158 bằng độc quyền sáng chế, giải pháp hữu ích, tăng 34%. Những kết quả này góp phần hình thành cơ sở khoa học quan trọng để ban hành chính sách, hoàn thiện khung pháp lý và định hướng quản trị ngành.

Trong thực tiễn, các tiến bộ khoa học đã được chuyển hóa thành 1.000 mô hình sản xuất ứng dụng công nghệ cao, cùng 31 thiết bị, vật liệu mới được triển khai rộng rãi. Chỉ riêng lĩnh vực nghiên cứu khoa học đã ghi nhận 3.665 bài báo quốc tế (+49%) và 6.540 bài báo trong nước (+34%), phản ánh năng lực nghiên cứu tăng mạnh trong những năm gần đây.

Theo ông Long, việc ứng dụng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số đã giúp doanh nghiệp và nông dân giảm 10 - 30% chi phí đầu tư, đồng thời tăng lợi nhuận, tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên. Nhiều doanh nghiệp lớn đã đầu tư nhà xưởng, vùng nguyên liệu, công nghệ truy xuất nguồn gốc, robot hóa, IoT và GIS… tạo chuỗi giá trị nông sản khép kín và nâng vị thế cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh vai trò “then chốt” của khoa học - công nghệ trong hành trình đưa Việt Nam từ một nền nông nghiệp lạc hậu trở thành quốc gia có thế mạnh xuất khẩu nông sản. “Những thành tựu hiện nay bắt nguồn từ chủ trương đúng đắn, chính sách đồng bộ và sự chuyển mình mạnh mẽ của đổi mới sáng tạo, công nghệ và chuyển đổi số trong toàn ngành”, ông nói.

Để triển khai hiệu quả Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá công nghệ và đổi mới sáng tạo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định nhiều nhóm nhiệm vụ trọng tâm: sửa đổi các quy định pháp luật còn vướng mắc, cắt giảm thủ tục hành chính, thúc đẩy chuyển giao công nghệ và nâng cao hiệu quả ứng dụng của doanh nghiệp và nông dân.

Tuy nhiên, Vụ trưởng Nguyễn Văn Long thẳng thắn nhìn nhận còn nhiều tồn tại trong triển khai nhiệm vụ khoa học công nghệ. Nhiều nhiệm vụ được giao nhưng chưa có kinh phí thực hiện, hoặc do quy trình lập đề án chặt chẽ, thời gian chuẩn bị ngắn khiến các đơn vị không kịp hoàn thiện hồ sơ để được bố trí nguồn lực.

Trong khi đó, các ngành hàng xuất khẩu lớn vẫn gặp khó khăn. Đại diện Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) cho biết năm 2024 ngành rau quả đạt kim ngạch 7,15 tỷ USD, dự kiến năm 2025 có thể tăng lên 8 tỷ USD. Nhưng sản xuất vẫn manh mún, liên kết yếu, cơ giới hóa hạn chế, tỷ lệ diện tích đạt chuẩn GAP thấp. Điều này khiến việc ứng dụng công nghệ số, công nghệ cao hay các tiêu chuẩn truy xuất nguồn gốc gặp nhiều trở ngại. Trong bối cảnh thị trường quốc tế đòi hỏi minh bạch sản xuất và sản phẩm thân thiện môi trường, ngành buộc phải tăng tốc ứng dụng AI, IoT và Blockchain.

Ở góc độ vĩ mô, GS.TS Phạm Văn Chương (Hội Khoa học kỹ thuật Lâm nghiệp) cho rằng, mô hình tăng trưởng nông nghiệp trong thập kỷ tới phải dựa vào tri thức - công nghệ - dữ liệu - sáng tạo, thay vì mở rộng diện tích hay sử dụng nhiều lao động. Ông nhấn mạnh sự gắn kết giữa đào tạo đại học - nghiên cứu - đổi mới sáng tạo là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Khoa học - công nghệ là chìa khóa tăng giá trị nông sản

Học viện Nông nghiệp Việt Nam (VNUA) đang trở thành một trong những trung tâm nghiên cứu mạnh nhất cả nước với gần 1.400 cán bộ khoa học, trong đó hơn 300 giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ. Điểm nổi bật là Học viện đã xây dựng hệ sinh thái chuyển giao công nghệ thông qua VNUA Tech-Mart, sàn giao dịch AgroMart và mạng lưới hơn 200 doanh nghiệp liên kết. Điều này tạo dòng chảy liên tục từ phòng thí nghiệm đến sản xuất - kinh doanh.

Giám đốc Học viện - GS.TS Nguyễn Thị Lan cho biết, Học viện tiên phong phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh về dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, nông nghiệp số… ứng dụng trong đào tạo, quản trị và sản xuất. Bà nhấn mạnh chuyển đổi số đã trở thành “DNA mới” của Học viện, lan tỏa vào mọi hoạt động từ quản lý, nghiên cứu, giảng dạy đến thương mại hóa sản phẩm.

Mô hình phát triển của Học viện dựa trên 6 yếu tố trụ cột gồm con người sáng tạo; hạ tầng nghiên cứu - công nghệ; hoạt động khoa học; thương mại hóa; chuyển đổi số; văn hóa sáng tạo.

Để tháo gỡ rào cản và tạo đột phá, bà Lan đề xuất hoàn thiện khung pháp lý về sở hữu trí tuệ và đổi mới sáng tạo; đầu tư mạnh cho phòng thí nghiệm, khu trình diễn công nghệ; xây dựng mô hình sandbox và xem xét đầu tư Trung tâm Đổi mới sáng tạo nông nghiệp tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, để duy trì tốc độ tăng trưởng của ngành nông nghiệp, Việt Nam chỉ còn hai hướng: tăng năng suất gấp đôi và tăng giá trị sản phẩm. Nhiều ví dụ cho thấy dư địa nâng cao giá trị còn rất lớn: nho Nhật có thể đạt hàng chục USD/kg, trong khi nho Việt mới khoảng 5 USD/kg; nhiều loại cây ăn quả giá trị cao mang lại doanh thu tới 20 tỷ đồng/ha/năm, vượt xa lúa hoặc sản xuất truyền thống.

“Khoa học - công nghệ chính là chìa khóa thu hẹp khoảng cách và nâng tầm nông sản Việt”, ông Tiến nhấn mạnh.

Những kết quả nghiên cứu đã và đang lan tỏa mạnh mẽ vào thực tiễn sản xuất. Công nghệ sinh học, cảm biến môi trường, tự động hóa, phân tích dữ liệu lớn, hệ thống quản lý nông trại thông minh… không chỉ giúp tăng năng suất mà còn tạo ra sản phẩm an toàn, minh bạch, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường cao cấp.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, việc đầu tư công nghệ không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc để duy trì tăng trưởng xuất khẩu và nâng vị thế quốc gia. Sự kết hợp giữa đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ tạo nền tảng để nông nghiệp Việt Nam tiến tới mô hình phát triển hiện đại, hiệu quả và bền vững hơn.