Không có mẫu số chung cho rủi ro thương mại do dịch Covid-19

Lý do không chỉ bởi các hành vi vi phạm nghĩa vụ hợp đồng rất đa dạng, mà còn ở thời điểm ký kết và thực hiện hợp đồng trước hay trong thời gian diễn ra đại dịch Covid-19 ở nước ta. Hơn thế, Chính phủ giao cho chính quyền địa phương các tỉnh thành áp dụng các biện pháp khác nhau để phòng chống dịch. Tương tự như vậy các tỉnh, thành lại giao cho chính quyền địa phương cấp huyện tùy tình hình mà áp dụng các biện pháp phong tỏa, cách ly y tế, cấm đi ra ngoài vì những lý do không cần thiết… Vì vậy để tự bảo vệ mình, ông Thân khuyến nghị các chủ thể không thể lập luận chung chung rằng vì dịch bệnh Covid-19 mà vi phạm hợp đồng, không thực hiện nghĩa vụ hợp đồng, đơn phương chấm dứt hợp đồng, thoái thác trách nhiệm trước đối tác mà cần những tài liệu, chứng cứ, thông tin chính thức, chính xác và cụ thể.

Ảnh minh họa

Ông Thân lưu ý dịch bệnh Covid-19 chưa kết thúc và chưa biết lúc nào sẽ kết thúc, do đó, khi ký kết các hợp đồng thương mại và dân sự, các doanh nghiệp và cá nhân cần thận trọng và cân nhắc nhiều nội dung để thích ứng với tình hình bình thường mới. Đặc biệt, trong các hợp đồng thương mại và dân sự, cần thỏa thuận trước các điều khoản về sự kiện bất khả kháng một cách cụ thể hơn để tránh gây thiệt hại và tranh chấp khi thực hiện hợp đồng. Bên cạnh đó, việc nhận thức và áp dụng khái niệm “dịch bệnh (cụ thể trong giai đoạn đại dịch Covid-19) là sự kiện bất khả kháng” vẫn còn khác nhau trong giới nghiên cứu và áp dụng pháp luật nên rất cần có sự giải thích và hướng dẫn thực hiện thống nhất kịp thời từ Hội đồng thẩm phán Tòa án Nhân dân tối cao, trong khi chờ sửa đổi bổ sung Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Thương mại 2005.

Nhận định những rủi ro trong việc ký kết và thực hiện các hợp đồng thương mại và dân sự trong thời kỳ đại dịch là điều khó có thể tránh khỏi, ông Thân điểm lại và chỉ ra ưu nhược điểm của 4 phương thức giải quyết hiện có để doanh nghiệp lựa chọn. Trong đó theo ông, thương lượng là phương thức cần được khuyến khích và phát huy để các bên cùng chia sẻ và vượt qua khó khăn trong các vụ việc tính chất tranh chấp không quá phức tạp và các bên đều có thiện chí.

Trong trường hợp không thể tự giải quyết bằng thương lượng, các bên có thể lựa chọn các phương án có sự hỗ trợ của bên thứ ba như hòa giải. Đây được xem là giải pháp căn cơ để các bên vừa giải quyết được tranh chấp phát sinh, vừa có thể san sẻ, cùng nhau vượt qua giai đoạn khó khăn. Phương thức hòa giải có ưu điểm ở chỗ tuy có tranh chấp, nhưng chính các bên lại được quyền đưa ra phương án giải quyết và quyết định phương án giải quyết.

Đặc biệt với những tranh chấp có yếu tố nước ngoài, trọng tài thương mại được xem là một phương thức giải quyết với nhiều ưu điểm vượt trội đặc biệt như tố tụng trọng tài diễn ra rất linh hoạt, tôn trọng thỏa thuận của các bên. Các bên có thể thỏa thuận về ngôn ngữ trọng tài và luật áp dụng để giải quyết vụ tranh chấp với tranh chấp có yếu tố nước ngoài. Việc được quyền lựa chọn trọng tài viên giải quyết tranh chấp cho phép các bên lựa chọn được các chuyên gia có chuyên môn và kinh nghiệm thực tế về vấn đề tranh chấp, có uy tín trong ngành nghề đảm bảo chất lượng giải quyết tranh chấp. Bên cạnh đó, phán quyết của trọng tài có đặc điểm giống như bản án của tòa án đó chính là mang tính chung thẩm và bắt buộc các bên phải thi hành. Nếu đem thi hành trong lãnh thổ Việt Nam, phán quyết trọng tài VIAC (Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam) có thể được đưa thẳng tới cơ quan thi hành án (Cục Thi hành án dân sự) để được cưỡng chế thi hành; phán quyết trọng tài VIAC cũng có thể được cho công nhận và thi hành tại gần 160 quốc gia và vùng lãnh thổ là thành viên Công ước NewYork về công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài. Trọng tài tôn trọng tính bảo mật thông tin cho toàn bộ quá trình, phiên họp trọng tài cũng được thực hiện không công khai khác với nguyên tắc Tòa án xét xử công khai trong tố tụng tòa án, nhờ đó, các bên trong tranh chấp có thể đảm bảo được uy tín của mình trên thương trường.

Hơn thế, ông Thân cho biết thời gian qua VIAC đã mở rộng ứng dụng công nghệ để đồng hành cùng doanh nghiệp giai đoạn Covid-19 từ việc hỗ trợ các bên trong vụ tranh chấp việc thông tin qua thư điện tử để kịp thời xử lý, tổ chức các phiên xử trực tuyến qua hình thức teleconference, videoconference. Mới đây, VIAC cho ra mắt nền tảng hòa giải trực tuyến MedUp - một trong số ít các nền tảng giải quyết tranh chấp trực tuyến bằng ADR tại Việt Nam tính tới thời điểm này và được kỳ vọng có thể cung cấp giải pháp công nghệ đáp ứng và thúc đẩy nhu cầu giải quyết các tranh chấp giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng (B2C, bao gồm các tranh chấp tín dụng, các tranh chấp thông qua sàn thương mại điện tử) thông qua hòa giải trực tuyến. Bên cạnh đó, để chia sẻ khó khăn cùng doanh nghiệp, trong năm 2020 và 2021 VIAC đã và đang tiến hành hỗ trợ giảm 20% phí trọng tài, phí hòa giải cho các bên tranh chấp với tổng mức phí đã hỗ trợ doanh nghiệp lên tới hàng chục tỷ đồng nhằm tăng sức bền cho doanh nghiệp giữ vững, duy trì hoạt động trong thời gian này để từ đó có cơ sở khôi phục và phát triển trong thời gian tới.