Kinh tế tuần hoàn: Con đường phát triển bền vững

	Phát triển kinh tế tuần hoàn để phục hồi theo hướng bền vững
	Tăng cường năng lực về kinh tế tuần hoàn cho doanh nghiệp
	Tăng cường năng lực, kiến thức về kinh tế tuần hoàn cho các doanh nghiệp

Mô hình phát triển tuyến tính (khai thác tài nguyên - sản xuất - tiêu dùng - thải loại ra môi trường) dù đã giúp nền kinh tế có được nhiều thành quả nhưng cũng gây ra nhiều hệ lụy môi trường và không còn thích hợp nếu muốn phát triển bền vững. Vì vậy, yêu cầu cấp bách hiện nay là cần có mô hình kinh tế hiệu quả hơn về sử dụng tài nguyên, ngăn ngừa biến đổi khí hậu, giảm ô nhiễm và mấu chốt để có được những điều này chính là mô hình kinh tế tuần hoàn, là nền kinh tế tối đa hóa giá trị gia tăng thông qua việc sử dụng hiệu quả và tuần hoàn các nguồn tài nguyên ở từng giai đoạn phát triển.

Khó khăn nhưng sẽ chuyển đổi thành công

Bà Caitlin Wiesen - Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhận định, kinh tế tuần hoàn là một cơ hội phát triển cho Việt Nam và việc đầu tư vào hệ thống quản trị, phát triển thể chế và chính sách để thúc đẩy kinh doanh bền vững, giảm dần các ngành công nghiệp gây ô nhiễm sẽ giúp Việt Nam đảm bảo phục hồi kinh tế xanh trong tương lai, giúp thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Theo bà Caitlin Wiesen, cam kết về phát thải ròng bằng “0” đưa ra tại COP26 ở Glasgow, Chiến lược quốc gia về thích ứng với biến đổi khí hậu, Luật Bảo vệ môi trường và các chương trình hành động để hướng tới mục tiêu giảm phát thải ròng bằng "0” chính là những nền tảng và đường hướng cho Việt Nam thực hiện kinh tế tuần hoàn trong giai đoạn tới.

Nhằm xây dựng một khung chính sách chặt chẽ để chuyển đổi nền kinh tế tuyến tính hiện nay sang kinh tế tuần hoàn, ngày 10/1/2022 Chính phủ đã ban hành Nghị định 08/2022/NĐ-CP, quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường vừa có hiệu lực, trong đó có nội dung về lộ trình, trách nhiệm thực hiện kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt là việc xây dựng Kế hoạch hành động (Kế hoạch hành động) quốc gia về kinh tế tuần hoàn với yêu cầu phải hoàn thành việc xây dựng trước 31/12/2023 và chỉ rõ được mục tiêu tổng quát, các mục tiêu và chỉ tiêu cụ thể để thực hiện kinh tế tuần hoàn trong thời kỳ Kế hoạch hành động quốc gia 10 năm.

Tại Hội nghị Khởi động xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn cuối tháng 6 vừa qua, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho biết, hiện Bộ đang chủ trì, phối hợp với các bên liên quan xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động này. Dù xác định việc chuyển đổi từ mô hình tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn bước đầu sẽ gặp khó khăn nhất định trong bối cảnh Việt Nam còn thiếu các cơ chế chính sách thúc đẩy; nguồn lực, công nghệ tái chế, tái sử dụng còn hạn chế… Tuy nhiên, với sự tham gia của toàn hệ thống chính trị, sự hưởng ứng của toàn xã hội, trong đó doanh nghiệp và người dân là động lực thúc đẩy, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thì quá trình chuyển đổi này sẽ sớm được đẩy mạnh.

Để thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn, Bộ trưởng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, cần kiến tạo thể chế, cụ thể hóa các quy định trong Luật Bảo vệ môi trường, nhất là những quy định về trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà phân phối trong việc thu hồi, phân loại, tái chế hoặc chi trả chi phí xử lý các sản phẩm thải bỏ dựa trên số lượng sản phẩm bán ra trên thị trường; quản lý dự án theo vòng đời, thiết lập lộ trình xây dựng và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường tương đương với nhóm các nước tiên tiến trong khu vực. Song song với đó, cần có lộ trình thay thế các nhiên liệu, sản phẩm sử dụng nguyên liệu nguy hại, sản phẩm sử dụng một lần (đồ nhựa, túi ni-lông) bằng các nhiên liệu, nguyên liệu thân thiện với môi trường, sản phẩm sử dụng nhiều lần, kéo dài thời gian sử dụng hữu ích của sản phẩm…

Để triển khai hiệu quả

Tại Hội thảo tổng kết “Kinh nghiệm và đề xuất chính sách của Nhật Bản cho công tác xây dựng lộ trình thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam” do JICA phối hợp với Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường (ISPONRE), Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức tuần vừa qua, nhóm nghiên cứu gồm các chuyên gia Nhật Bản đã chia sẻ kết quả Khảo sát của JICA về nền kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam cùng các khuyến nghị về việc xây dựng Khung hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn nhằm xác định rõ lộ trình và các nội dung cần thực hiện.

Ông Koki Takano - Phó trưởng dự án khảo sát này của JICA cho rằng, khi xây dựng Khung kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn, cần cân nhắc mấy điểm sau. Thứ nhất là sự phù hợp và hài hòa với hệ thống pháp luật Việt Nam hiện hành, đặc biệt là Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các quy hoạch, kế hoạch tổng thể quốc gia. Thứ hai là các xu hướng trong nước, khu vực và toàn cầu về kinh tế tuần hoàn và các chương trình nghị sự toàn cầu khác. Thứ ba là các bài học kinh nghiệm trong triển khai kinh tế tuần hoàn từ các quốc gia khác như EU, Nhật Bản và các nước ASEAN và cuối cùng là tính khả thi của việc thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam bao gồm năng lực quản lý và tài chính.

Dự thảo Khung Kế hoạch hành động do JICA đề xuất đưa ra lộ trình 10 năm để Việt Nam hiện thực hoá được kinh tế tuần hoàn (từ 2025-2035), trong đó, bao gồm các mục tiêu, các mốc thời gian quan trọng ở các giai đoạn ngắn, trung và dài hạn. Lộ trình nên được xây dựng với sự tham vấn của các Bộ và các bên liên quan nhằm chia sẻ các vấn đề chung cần giải quyết trên phạm vi cả nước cũng như đặt ra các mục tiêu phù hợp và khả thi cho các bên liên quan. Về cơ bản, trong ngắn hạn (ba năm, từ 2025-2027), cần đạt được mục tiêu thiết lập một xã hội tuần hoàn - vật chất an toàn (với các mục tiêu cụ thể là hạn chế sử dụng nguyên liệu thô; tăng tỷ lệ vật liệu tái chế và giảm thiểu việc thải bỏ cuối cùng). Trong trung và dài hạn cần đạt đến việc hợp lý, tối ưu hóa quy trình sản xuất; sản xuất và tiêu thụ trung tính các-bon. Cụ thể, đến năm 2030 cần đạt mục tiêu mở rộng quản lý và tái chế chất thải hợp lý; năm 2032 tạo ra được các mô hình kinh doanh và thị trường cho kinh tế tuần hoàn; năm 2035 đảm bảo nguồn tài chính bền vững để thực hiện kinh tế tuần hoàn trong tất cả các lĩnh vực từ sản xuất đến tiêu dùng, đồng thời đảm bảo tốt việc tuân thủ, giám sát, đánh giá và phản hồi.

Các nguyên tắc được đề xuất áp dụng để mọi hoạt động và biện pháp trong quá trình triển khai kinh tế tuần hoàn cần luôn “bám” sát, gồm: Thúc đẩy tiêu dùng và sản xuất bền vững; Tạo cơ hội và thị trường cho triển khai kinh tế tuần hoàn; Thúc đẩy cơ chế “Trách nhiệm của nhà sản xuất”, và nguyên tắc đối tượng gây ô nhiễm phải chi trả chi phí xử lý và phục hồi; Thúc đẩy sự tham gia của các bên liên quan trong việc thực hiện kinh tế tuần hoàn và nâng cao nhận thức; Tuân thủ nguyên tắc chi phí - lợi ích. Dự thảo Khung này cũng đề xuất việc áp dụng chu trình Lập kế hoạch - Thực hiện - Kiểm tra - Cải tiến để thực hiện, giám sát và đánh giá hiệu quả của quá trình triển khai kinh tế tuần hoàn.