Nắm bắt cơ hội để phát triển AI phụng sự con người

Thể chế đi trước, mở đường cho phát triển

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy nhấn mạnh, AI hôm nay đang trở thành hạ tầng thiết yếu. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đang chuyển từ “ứng dụng AI” sang “chuyển đổi AI” - tức tái cấu trúc toàn diện hoạt động của cơ quan, tổ chức, ngành và quốc gia dựa trên AI để tạo năng lực quản trị, sản xuất và sáng tạo mới. Với quy mô 100 triệu dân trẻ, năng động, cùng dữ liệu phong phú, cộng đồng nghiên cứu - startup giàu khát vọng và lực lượng doanh nghiệp số Make in Vietnam, Việt Nam có điều kiện để đi nhanh và đi mạnh trong kỷ nguyên AI.

Bên cạnh đó, Việt Nam đang xây dựng Trung tâm siêu tính toán AI quốc gia, hệ sinh thái dữ liệu mở và hạ tầng AI Việt Nam hướng tới tự chủ, đồng thời triển khai AI hoá toàn diện với tốc độ nhanh, đưa AI trở thành “trợ lý trí tuệ” phổ cập cho mọi người dân nhằm nâng cao năng suất xã hội và mở rộng khả năng tiếp cận tri thức. Đặc biệt, Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về AI từ năm 2021, nhưng trong bối cảnh AI đang phát triển với tốc độ vượt bậc, cuối năm nay Việt Nam sẽ công bố bản Chiến lược AI cập nhật; Luật AI cũng đang được Quốc hội xem xét thông qua. Đây không chỉ là khuôn khổ pháp lý mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia, xác định AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của Việt Nam, đóng góp cho phúc lợi xã hội, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ông Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia khẳng định, nếu Luật AI được thông qua, Việt Nam thuộc nhóm những quốc gia đầu tiên trên thế giới có luật chuyên biệt về lĩnh vực này. Tinh thần cốt lõi của Luật “không phải là siết chặt quản lý, mà là kiến tạo hành lang pháp lý thông thoáng, an toàn”, dựa trên quản lý rủi ro để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Đây là cách thể chế đi trước, mở đường cho công nghệ phát triển.

Cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy sự phát triển

Để phát triển AI, Nhà nước sẽ đóng vai trò dẫn dắt trong việc đầu tư các trung tâm tính toán hiệu năng cao (HPC) quy mô lớn, hướng đến mục tiêu tự chủ năng lực tính toán, đảm bảo không bị phụ thuộc vào bất kỳ một doanh nghiệp hay quốc gia đơn lẻ nào trong các tình huống chiến lược. Ngoài hạ tầng, Việt Nam cũng đang chuẩn bị các điều kiện về tài chính và nhân lực. Bộ Khoa học và Công nghệ dự kiến hình thành Quỹ Phát triển AI Quốc gia, triển khai cơ chế “AI voucher” để hỗ trợ trực tiếp doanh nghiệp ứng dụng, tạo lực cầu đủ lớn cho thị trường. Song song đó, Việt Nam sẽ xây dựng thế hệ nhân lực “kép” - vừa am hiểu phần cứng bán dẫn, vừa làm chủ thuật toán AI tiên tiến, làm nền tảng cho sự tự chủ lâu dài, ông Hồ Đức Thắng phân tích.

Bên cạnh đó, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia chỉ rõ thách thức của việc nhiều dữ liệu nhưng thiếu kết nối, hệ thống quản trị dữ liệu chưa đồng bộ. Bên cạnh đó, cũng thiếu chuyên gia, đào tạo chưa đáp ứng nhu cầu; hạ tầng cho nghiên cứu thiếu và yếu; công nghiệp bán dẫn chậm phát triển; đầu tư R&D còn hạn chế.

Để giải quyết những vấn đề này, các chuyên gia một lần nữa nhấn mạnh đến vai trò dẫn dắt của cơ chế chính sách. Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, trước tiên, luật về AI cần bảo đảm sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý. Việc luật hóa cần đi kèm với cơ chế cập nhật, thử nghiệm và phản hồi chính sách hiệu quả. Nếu quá cứng nhắc sẽ bóp nghẹt sáng tạo. Đặc biệt, cần giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và startup; các yêu cầu đánh giá sự phù hợp, đăng ký, công bố... cần rõ ràng, minh bạch và có lộ trình hợp lý. Từ kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam cần chọn con đường phù hợp với mình: nhanh nhạy, nhưng không liều lĩnh; khuyến khích sáng tạo, nhưng không bỏ ngỏ trách nhiệm. Trong đó, cần xác định rõ trách nhiệm pháp lý, đặc biệt trong chuỗi giá trị AI - từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai. Dự thảo Luật AI đề xuất trách nhiệm pháp lý khách quan với hệ thống rủi ro cao là phù hợp, nhưng cần làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro một cách hợp lý và thực thi được.

Cùng chung quan điểm này, một chuyên gia cho rằng, Luật AI nên được xây dựng như một đạo luật khung, tập trung thúc đẩy sự phát triển của AI với các hướng dẫn tự nguyện. Chính sách cũng cần được xây dựng dựa trên cách tiếp cận công bằng, cởi mở, tránh quy định quá nặng nề, hạn chế sự phát triển của AI. Việc đánh giá rủi ro từ AI cần dựa trên tiêu chí rõ ràng, khách quan và theo chuẩn quốc tế. Các nhà phát triển AI sẽ phải tuân thủ quy định để tránh các rủi ro về kinh tế, đạo đức, an ninh, an toàn, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, thông tin sai sự thật. Còn việc xử phạt sẽ áp dụng theo các luật hiện hành, thay vì tăng thêm các chế tài mới trong lĩnh vực này.