Ngăn chặn, giảm thiểu tội phạm tài chính trên không gian mạng

Theo ông Đới Ngọc Thắng, thực trạng tình hình tội phạm sử dụng không gian mạng lừa đảo chiếm đoạt tài sản ngày càng gia tăng, diễn biến phức tạp

Những thông tin đáng chú ý trên được Thượng tá Đới Ngọc Thắng - Phó Trưởng phòng Cảnh sát hình sự Công an TPHCM cho biết tại tọa đàm “Nâng cao năng lực phòng chống tội phạm tài chính trên không gian mạng” do Ban Chuyên đề Công an TP. HCM phối hợp với Hiệp hội Blockchain Việt Nam tổ chức ngày 18/12.

Lừa đảo trên không gian mạng ngày càng tinh vi, phức tạp

Theo ông Thắng, tội phạm sử dụng không gian mạng lừa đảo chiếm đoạt tài sản ngày càng gia tăng, diễn biến phức tạp đã tác động không nhỏ đến tình hình an ninh trật tự, ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân. Trong 9 tháng đầu năm 2024, Công an Thành phố đã tiếp nhận, thụ lý 461 vụ lừa đảo trên không gian mạng với số tiền thiệt hại rất lớn, lên đến khoảng 982 tỷ đồng.

Đáng chú ý, các phương thức, thủ đoạn lừa đảo phổ biến là giả danh cơ quan chức năng (Công an, Viện kiểm sát, Tòa án, thuế, nhân viên bưu điện,…) liên hệ đến người dân thông báo liên quan đến các đường dây tội phạm mua bán ma túy, rửa tiền (18 vụ); hoặc yêu cầu người dân đăng nhập vào các trang dịch vụ công trực tuyến để thay đổi thông tin cá nhân sau đó xâm nhập, chiếm quyền quản lý các tài khoản, lấy cắp thông tin cá nhân và chiếm đoạt tài sản (53 vụ).

Tổng giá trị rửa tiền qua tiền mã hoá lên tới hơn 100 tỷ USD trong giai đoạn 2019 - 2024. Nguồn: Chainalysis.

Bên cạnh đó là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua việc mời gọi đầu tư tiền vào các sàn giao dịch chứng khoán, sàn tiền ảo, sàn ngoại hối (102 vụ). Hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua việc hack các tài khoản mạng xã hội và giả làm người thân của bị hại thông qua các tài khoản Zalo, Telegram, Whatapp đã bị chiếm quyền quản lý để yêu cầu bị hại chuyển tiền vào tài khoản ngân hàng do đối tượng chỉ định (21 vụ). Hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua việc kêu gọi người bị hại làm cộng tác viên để làm nhiệm vụ bán hàng là các sản phẩm mới thông qua các trang thương mại điện tử như Lazada, Shopee, Tiki,… để nhận hoa hồng (267 vụ).

Thượng tá Đới Ngọc Thắng cho biết, các phương thức thủ đoạn lừa đảo làm cộng tác viên thực hiện nhiệm vụ trên mạng xảy ra nhiều nhất. Ngoài ra, thời gian qua cơ quan công an cũng tiếp nhận các vụ giả danh các cơ quan chức năng (Công an, nhân viên thuế, bưu điện...) nhưng bằng phương thức thủ đoạn mới là gửi cho bị hại các đường link yêu cầu đăng nhập vào các trang dịch vụ công trực tuyến, trang khai báo nộp thuế để thay đổi thông tin cá nhân sau đó xâm nhập, chiếm quyền quản lý các tài khoản, lấy cắp thông tin cá nhân và chiếm đoạt tài sản.

Chia sẻ thêm, ông Phan Đức Trung, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho biết, tại Việt Nam nhiều đơn vị không rõ thông tin như CrossFi, Mineplex, BOM Network,... liên tiếp tổ chức các hội thảo kín, lợi dụng hình ảnh những nhân vật có ảnh hưởng nhằm huy động vốn từ cộng đồng. Nhiều báo cáo từ người dùng gửi về ChainTracer cho biết việc họ bị lừa đảo thông qua việc gửi, nạp tiền lên các nền tảng sàn giao dịch, ví không rõ thông tin.

Bên cạnh đó, các sàn giao dịch như MEXC, BingX, Binance, Gate… dù không được cấp phép hoạt động tại Việt Nam nhưng liên tục quảng bá, tiếp thị, truyền thông công khai, quy mô lớn, tập trung vào các nhóm khách hàng dễ bị lôi kéo như sinh viên, giới trẻ.

“Số liệu từ Chainalysis cho thấy trong vòng 5 năm, từ năm 2019 - 2024, khoảng gần 100 tỷ USD tiền mã hoá bất hợp pháp đã được rửa thông qua các dịch vụ chuyển đổi. Riêng năm 2022, hoạt động rửa tiền này đã lên cao nhất, tới 31,5 tỷ USD, đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các cơ quan quản lý về việc tăng cường giám sát, quản lý.”- ông Trung dẫn chứng.

Các hoạt động của nhiều sàn giao dịch không phép như MEXC, BingX, Binance, Gate,... liên tục được tiếp thị công khai trên mạng xã hội.

Cơ quan chức năng vào cuộc

Ông Ngô Minh Hiếu - Giám đốc Dự án Phòng chống lừa đảo cho biết, tâm lý là một trong những rào cản lớn khiến nhiều người không muốn trình báo các cơ quan chức năng. Đối với các nạn nhân bị lừa đảo các khoản tiền lớn, đa phần là lừa đảo tình cảm thì họ thường lo lắng bị ảnh hưởng đến uy tín và các mối quan hệ xã hội. Một số người khác lại cho rằng số tiền quá nhỏ, không muốn báo cáo cơ quan chức năng; hoặc cho rằng báo cáo cũng không giải quyết được nên lựa chọn phương án im lặng. Cũng theo ông Hiếu, “việc chống lừa đảo trên không gian mạng không hề khó. Người dân chỉ cần chậm lại, kiểm chứng thông tin và báo cáo các cơ quan chức năng thì có thể giảm thiểu nguy cơ lừa đảo”.

Đại diện Cơ quan Cảnh sát điều tra PC01 thuộc Công an TPHCM cho biết, đơn vị từng thụ lý, điều tra nhiều vụ việc liên quan đến tiền mã hoá, rửa tiền, lừa đảo, đánh bạc trên không gian mạng, mua bán trao đổi tiền mã hoá trên các sàn như Binance, ví điện tử,... nhưng gặp khó khăn trong việc định danh các nguồn tiền và truy vết dòng tiền. Đại diện PC01 đặt vấn đề: làm thế nào phối hợp giữa các cơ quan để điều tra, thu thập tài liệu đúng quy định pháp luật để có thể truy tố các hành vi phạm tội.

Trả lời câu hỏi này ông Trần Huyền Dinh, Chủ nhiệm chương trình ChainTracer, VBA, cho biết các giao dịch trên blockchain không phải là ẩn danh như mọi người nhầm tưởng mà thực tế chỉ là bán ẩn danh, việc truy vết dòng tiền là rất đơn giản. Việc định danh các địa chỉ ví, địa chỉ giao dịch là không cần thiết; thay vào đó, cơ quan chức năng có thể theo vết dòng tiền khi chuyển từ ví tiền mã hoá sang giao dịch trên nền tảng tài chính truyền thống.

Theo Đại tá, PGS.TS Nguyễn Văn Chánh, Trường Đại học Cảnh sát nhân dân, cơ chế hợp tác giữa các cơ quan liên quan để có thể tăng cường công tác phòng chống rửa tiền, phòng chống tội phạm trên không gian mạng là hết sức cần thiết, nhưng cần phải được phân công và thống nhất cụ thể vì mỗi cơ quan, tổ chức đều có những nhiệm vụ được pháp luật quy định.

Ông Phan Đức Trung, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam đề xuất: cần nhanh chóng phổ cập kiến thức về blockchain và AI đến mọi đối tượng cộng đồng để giảm thiểu tình trạng lừa đảo, nhất là đối với những người yếu thế như người lớn tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ. Bên cạnh đó, theo ông Trung, lực lượng thực thi nhiệm vụ đảm bảo an ninh, trật tự xã hội là các cơ quan công an, cần tăng cường đào tạo nội bộ, nâng cao kiến thức chuyên môn để nắm bắt và làm chủ các công nghệ tiên tiến, dễ dàng truy vết và ngăn chặn các hành vi lừa đảo.

Về việc quản lý các sàn giao dịch tiền mã hoá, ông Trung cho rằng, các quốc gia phát triển đã có nhiều biện pháp ngăn chặn, xử lý các sàn không đảm bảo quy trình phòng chống rửa tiền như vụ việc của sàn Binance bị phạt hơn 4,3 tỷ USD tại Mỹ và CEO sàn này là Changpeng Zhao bị phạt 4 tháng tù giam.

“Tại Việt Nam, các cơ quan chức năng không chỉ cần thực hiện việc ngăn chặn, xử lý mà còn phải có hành động từ khâu phòng ngừa để ngăn chặn hành vi rửa tiền từ khi chưa hình thành thay vì truy vết và giải quyết các hậu quả thường là rất lớn của các hành vi này" - ông Trung nhấn mạnh.